موسیقی و غنا

موسیقی و غنا  موسیقی واژه‌ای یونانی است که در حوزه مفاهیم دینی و زبان عربی تقریباً معادل غناء و موسیقی یا موسیقیا می باشد و در اصطلاح عبارت است از ترکیب صدا و آواز همراه با نوعی ترکیب و تناسب با هدف لذت آفرینی، خیال پردازی، ایجاد هیجان و تحریک در مخاطب. پس هر صدایی موسیقی نیست صدایی موسیقی است که متناسب با زیبایی توأم با کشش طبیعی، ریتم و وزن، زیر و بم، ترجیع و تحریر (غلطاندن و پیچاندن) اوج و فرود مناسب و... باشد. موسیقی از جمله موضوع‌هایی است که از لفظ گرفته تا مفهوم و مصداق، همواره در معرفت و اندیشه دینی تاریخچه‌ای بحث انگیز و پرهیاهو داشته است. بسیاری از فقیهان دوراندیش با توجه به منابع و پایه‌های شناخت تاریخی اصول فقهی، قرآنی و روایی پیرامون این موضوع بحث کرده‌اند. موسیقی عبارت از اصوات و آهنگهایی است که انسان را در عالمی که برای وی قابل توصیف نیست سیر می‌دهد، و چنان بر اعصاب آدمی مسلط می‌شود که گاهی می‌گریاند و گاهی انسان را می‌خنداند. گاهی اعضا و جوارح انسان را بدون اختیار به حرکت در می‌آورد، و زمانی تهییج عشق و شهوت می‌کند و آدمی را برده و غلام خود ساخته و بر اعصاب، عقل، فکر و روانش فرمانروایی و حکومت می‌کند.[1] 2. انواع موسیقی: موسیقی بر دو نوع است: 1. طبیعی. 2. غیرطبیعی (مصنوعی) موسیقی طبیعی عبارت است از صدای دلنواز ریزش آبشارها، آوای روح پرور بلبل، قمری و عندلیب و ترانه دلربای کبک و هزارداستان. نوای نغز پرندگان، نغمه مسرت بخش جویبارها، صدای فرح بخش شاخه‌های درختان به هنگام وزش باد. این اصوات و آهنگ‌ها نه دور از صدمه و آسیب و زیان است بلکه نیروی تفکر و تعقل را زیاد می‌کند و خستگی‌های دماغی را نیست و نابود می‌سازند و انسان را خوشحال و با نشاط و سرحال می‌نمایند. اما موسیقی مصنوعی آهنگ‌های مصنوعی است که دست بشر آن را به وجود می‌آورد به وسیله وسایلی از قبیل ویولن ، ترومپت،‌ گیتار، آکوردتون، تار، سنتور، تنبور و غیره ایجاد می‌شود.[2] 3. موسیقی در اصطلاح شرع: از آیات فراوان[3] و روایات بسیاری[4] استفاده می‌شود موسیقی حرام در شرع، موسیقی لهوی است (یعنی آهنگ‌هایی که متناسب با مجالس انسان‌های اهل گناه و فساد می‌باشند).[5] از جمله امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: از غنا برحذر باشید و از قول زور (قول لهوی) اجتناب کنید، و چندین بار این جمله را تکرار فرمودند[6] 4. غنا در لغت و اصطلاح: غنا بدون مد به معنای بی‌نیازی و با مد همان آواز خواندن است.[7] بعضی هم به معنای آواز یا کشیدن آواز معنی نموده‌اند. و بعضی دیگر به معنای نیکو کردن صورت یا نازک نمودن آن معنی نموده‌اند.[8] غنا در اصطلاح فقهاء عبارت است از کشیدن صدا و آواز، با دو شرط: یکی این‌که دارای رفت و برگشت و گردانیدن آواز در حلق باشد (= ترجیع). دیگری طرب آور باشد: یعنی در انسان حالت خفت و سبکی خاصی به وجود آورد که باعث شدت حزن و یا خوشحالی زیاد می‌شود و بعضی‌ها قید لهوی بودن را هم اضافه نموده‌اند[9] در نتیجه فرق آن دو این شد که موسیقی از نوع آهنگ و صداهایی است که توسط آلات خاص و یا حرکت‌های طبیعی ایجاد می‌شود. نوع حرام آن موسیقی است که متناسب مجالس لهو و لعب، و اهل فسق باشد که تمام فقهاء این نوع موسیقی را حرام می‌‌‌دانند، ولی اگر متناسب با مجالس لهو و لعب و اهل فسق نباشد به نظر برخی از فقها حرام نیست ولی غنا صوتی است که توسط انسان، با گرداندن صوت در حلق «ترجیع» ایجاد می‌شود. برخی متأسفانه به غلط موسیقی را پلی بین انسان و طبیعت و انسان و خدا می‌دانند و با جمله‌هایی مانند: «موسیقی روح را پالایش می‌کند.» و «موسیقی یک ضرورت است» و «موسیقی رازگویی و نیایش انسان خاکی با خداست.» خود و دیگران را گول زده و آن قدر که با «تار» و «سه تار» انس می‌گیرند با قرآن و نماز و دعا مأنوس نمی‌گردند متأسفانه در این مقاله کوتاه مجالی برای نشان دادن مصنوعی بودن نواهای موسیقی و عدم کارایی آن در برقراری پلی میان انسان و طبیعت و انسان و خدا وجود ندارد[10] تنها چند پرسش را مطرح می‌کنیم که دقت در آنها و پاسخ وجدان پسندی که به آن خواهید داد، بسیاری از مشکلات و دغدغه‌ها را از بین می‌برد چرا ما از خدا سؤال نمی‌کنیم که برای نزدیکی و رسیدن به تو (= عرفان) از چه راهی بیاییم؟ و آیا اساساً خدا این حق را ندارد که بگوید از چه راهی می‌توانید به من نزدیک شوید؟ چرا «عارفان عرفان موسیقیایی» به احادیث و بلکه مذموم بودن آن توجه ندارند؟ چرا به خدا، عملا این حق آیاتی که در آن نه تنها موسیقی ترویج و تأیید نشده، را نمی‌دهیم که به حال و هوای مصنوعی برخاسته از موسیقی را، عرفانی و آرامش آور نداند؟ بلی، ما منکر نیستیم که موسیقی آن چنان دل و روح را می‌لرزاند که اشک جاری می‌شود؛ ولی بحث این جاست که این حالت، چقدر مورد تأیید خداست؟ آیا تاکنون شنیده یا دیده‌اید که پیامبران و ائمه ـ علیهم السّلام ـ برای تلطیف روح افراد و رساندن آنان به کمال از موسیقی استفاده یا به آن سفارش کرده باشند؟ موسیقی سنتی و کلاسیک =============================== برخی از جوانان، مرز موسیقی حلال و حرام را سنتی و کلاسیک آن می‌دانند. موسیقی سنتی ایرانی را حلال و غیر آن را حرام می‌پندارند.[11] مقام معظم رهبری در دیداری که با جوانان در دهه فجر سال 1377 داشتند، در پاسخ به این پندار فرمودند: «من نمی‌توانم به طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی حلال است؛ نه این طور نیست. برخی خیال می‌کنند که مرز موسیقی حلال و حرام، موسیقی سنتی است، نه این طوری نیست آن موسیقی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره‌های گذشته با آن مقابله می‌کردند و می‌گفتند حرام است، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین در نزد افراد بی بندوبار در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می‌کردند، اجرا می‌شده این همان موسیقی حرام است. بنابراین مرز موسیقی حرام و حلال عبارت از ایرانی بودن، سنتی بودن، قدیمی بودن، کلاسیک بودن، غربی بودن یا شرقی بودن نیست. مرز آن چیزی است که من عرض کردم[12] به مرز موسیقی حلال و حرام در اقسام آهنگ‌ها و آوازها اشاره شد.[13] در ضمن، پخش از صدا و سیما و یا موسیقی‌های اصیل و غنا، موجب تغییر حکم نمی‌گردد، زیرا حکم حرام یا حلال بودن موسیقی، بر مبنای ملاک شرعی است؛ اگر یقین به مطرب بودن آن داریم، حرام است و اگر شک داریم، مانعی ندارد. تشخیص مطرب بودن یا نبودن آن هم به عهده عرف متدین می‌باشد.[14] س: 1232-82 ف: 1240-2 ن: گروه تخصصی: FK اکنون به مستندات فقهی حرمت موسیقی های مبتذل و حرام از آیات و روایت‌ها و آثار زیانبار موسیقی اشاره می‌شود. بررسی چگونگی استنباط گستره آن و دلایل مخالفین و رد آنها، فرصت دیگری می‌طلبد. آیات مفسران و فقها به آیات متعددی در حرمت موسیقی استناد کرده‌اند: 1. « وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ»؛[15] و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی، از خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است.» روایات متواتری است که «لهو الحدیث» به غناء تفسیر شده است بسیاری از مفسران نیز، بر آنند که «لهو الحدیث» آن سخنی است که آدمی را از حق منصرف نموده و به خود مشغول نماید، مانند حکایت خرافی، داستانهایی که آدمی را به فساد و فجور می‌کشاند و یا آن قبیل سرگرمی به شعر و موسیقی و سایر آلات لهوی که همه اینها از مصایق لهو الحدیث می‌باشد. 2. «... فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»؛ از بت‌های پلید اجتناب کنیدو از سخن باطل بپرهیزید.[16] «زور» به معنای آرایش دادن به چیز دروغین و باطل و بی‌حقیقت است. در تفاسیری، مانند تبیان، قمی، ابوالفتوح رازی، مجمع البیان، منهج الصادیقین، برهان، نور الثقلین، نمونه، شبّر، صافی، المیزان و... یکی از وجوه و مصادیق زور خوانندگی حرام «غنا» دانسته شده است. 3. « وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً»؛[17] و کسانی که شهادت به باطل نمی‌دهند ( و در مجالس باطل شرکت نمی‌کنند) و هنگامی که با لغو و بیهودگی برخورد کنند بزرگورانه از آن می‌گذرند. واژه «زور» و «لغو» عنوان‌هایی کلی هستند که مصادیق متعددی دارند. در روایات و تفاسیر از غناء و موسیقی به عنوان مصادیقی از این دو یاد شده است. 4. « وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَ أَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَ رَجِلِکَ ...»؛[18] هر کدام از آنها را می‌توانی تحریک کن و لشکر سواره و پیاده‌‌ات را بر آنها گسیل دار. برخی مفسران، صوتی که در جمله «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ» آمده است را به غنا و موسیقی تفسیر کرده‌اند و گروهی نیز به مزامیر و آلات موسیقی تعبیر نموده‌اند و یا هر صوتی که انسان را به فساد بکشاند تفسیر شده است و یا هر صوتی که آدمی را به گناه و معصیت الهی دعوت نماید و بالاخره هر آوازی که در آن رضای خدای متعال نباشد آواز شیطان است. 5. برخی آیات دیگر که به آنها برحرمت موسیقی استناد شده عبارتند از: نجم، 61؛ جمعه، 11؛ مؤمنون، 3. روایات: از دلایل حرمت غنا و موسیقی روایات می‌باشد. روایات در این باره به دسته‌هایی تقسیم می‌شوند: الف. روایاتی که در تفسیر آیات یاد شده فوق به آنها استناد شده و در تفاسیر آمده است. ب. روایاتی که غنا و موسیقی را لهو و لعب معرفی می‌کند و از آنجا که لهو و لعب حرام است، در نتیجه غناء نیز حرام خواهد بود. از جمله آن روایت‌ها است: 1. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: شنیدن لهو و آواز، نفاق را رشد می‌دهد، همانگونه که آب زراعت را.[19] 2. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در سفارشی به حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: سه چیز،‌ قساوت می‌آورد. شنیدن لهو، در پی صید رفتن و ورود به بارگاه پادشاه.[20] فقها با مؤید قرار دادن این گونه روایات بر آیات و روایات دیگر حرمت غنا را ثابت کرده‌اند. ج. روایت‌هایی که به صراحت غنا را حرام می‌دانند مانند: سهل بن علی می‌گوید از امام رضا ـ علیه السّلام ـ درباره حکم غنا پرسیدم و به امام عرض کردم، عباسی از قول شما نقل می‌کند که شما غنا را اجازه دادی. امام در جواب فرمودند: زندیق دروغ می‌گوید من این طور نگفتم، بلکه گفتم، کسی از امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ درباره غنا پرسید، ایشان در جواب فرمود: اگر خداوند حق و باطل را جدا کند، غنا در کدام یک قرار می‌گیرد آن شخص ـ براساس فطرت سلیم خود ـ گفت: با گروه باطل همساز است. امام فرمود: پس خود حکم غنا را بیان کردی.»[21] د. روایت‌هایی که ابزار ویژه را نام می‌برند. از جمله: 1. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: خداوند، ابزاری را که به جز فساد، بهره‌ای از آنها نمی شود برد، حرام کرده است. مانند ابزار لهو و شطرنج و هر آنچه لهو به آن انجام گیرد و صلیب و بت و مانند آن، از نوشیدنی‌های حرام، که در آن فساد و تباهی است و هیچ گونه صلاحی بر آن نیست، ‌پس فراگیری و آموزش و انجام دادن و مزد گرفتن بر آن و هر کار دیگر با آن، حرام خواهد بود.[22] 2. درروایتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: پیامبر اکرم، از بازی با نرد و شطرنج و ورق و سه تار و نی بازداشت و همچنین از فروختن نرد نهی فرمود.[23] آثار زیانبار موسیقی از نگاه آیات و روایات از منظر آیات و روایات، موسیقی آثار زیانبار فراوانی دارد. هر چند بسیاری از این آثار برای ما ملموس نیست. منتها دقت دراین که این کلمات گهربار، ازچه کسانی صادر شده و تطبیق آنها با واقعیت‌های زندگی، پذیرش روایات را ساده می‌کند. آثار زیانبار موسیقی در دنیا 1. عامل خروج عقل از تعادل و جدیت شأن عقل آن است که «معتدل» و «متین» باشد، یعنی با حفظ استواری و پختگی‌اش بتواند، با درایت از چاشنی‌های لذت و سرور، خیال و انفعال و تحریک بهره‌مند باشد. موسیقی باعث کاهش یا سلب جدیت عقل و دور افتادن آن از محاسبات جدّی، دقیق و واقع بینانه می‌شود؛ همانند راننده جوانی که با تندتر شدن موسیقی، از تعادل عقلی خارج شده و به سرعت ماشین می افزاید. شاید بتوان از آیه 64 سوره اسراء که متن آن گذشت این اثر سوء را استفاده کرد. در این آیه به شیطان خطاب شده است (استفزز) که با آوازت ـ مصداقی از آن موسیقی است ـ هر چه قدر می‌توانی از ذریه آدم گمراه کن. استفزاز آن است که یک شیء محکمی باشد که در آغاز اطراف و جوانب آن را سست نموده و سپس از جا بکنند. عقل انسان مانند میخ پولادین در ساختمان وجود انسان قرار گرفته است و موسیقی به منزله عامل مخرّب و سست کننده، قوام و استواری عقل آدمی است. از این رو از آن به استفزاز به صورت شیطان شده است.[24] 2. عامل بی‌حیایی در حدیثی از پیامبراکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده است از غنا دوری کنید؛ زیرا موسیقی حیا را از بین می‌برد و سبب زیاد شدن غریزه جنسی می‌شود و مردانگی را نابود می‌کند و هر کاری که شراب می‌کند، موسیقی هم انجام می‌دهد. شهید مطهری در کتاب تعلیم و تربیت می‌فرمایند: چندی پیش در روزنامه، در مورد زن و شوهری نوشته بود که کارشان به طلاق و محکمه کشیده است. شوهر می‌خواست زن خود را طلاق دهد به این دلیل که می‌گفت: زن من با وجود اینکه تعهد کرده بود که هیچ وقت در مجالس و در حضور مردان بیگانه نرقصد، مع ذلک در یک عروسی رقصید، زن گفته او را تصدیق و اضافه کرده بود که چون خوب رقص می‌داند، وقتی در آن مجلس آهنگی نواختند، آن چنان تحت تأثیر قرار گرفته که بی‌اختیار برخاسته و شروع به رقص کرده است.»[25] 3. عامل نفاق امام صادق می‌فرمایند: «نواختن موسیقی، نفاق را دل می‌رویاند همان گونه که آب، سبزه را می‌رویاند.»[26] کسی که به موسیقی ـ به ویژه طرب انگیز ـ گوش می‌دهد، ممکن است مدیریت عقلانی او، نقش خود را از دست داده و به جایش احساسات و هیجانات حاکم شود. در چنین وضعیتی از آن شخص، حرکات و اعمالی صادر می‌شود که با شخصیت اصلی او تعارض داشته، در نتیجه، این حالت دو گانگی شخصیت را می‌توان تعبیر به نفاق کرد. 4. عامل زنا و فساد پیامبر اکرم در حدیثی می‌فرمایند: غنا و موسیقی کاری است که انسان را به زنا می‌کشاند.[27] 5. مستجاب نشدن دعا امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: خانه‌ای که در آن غنا باشد، فرشتگان وارد آن نمی‌شوند و دعا مستجاب نمی‌شود.[28] 6. ایمن نبودن از نزول عذاب امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: خانه‌ای که در آن غنا خوانده می‌شود از مصیبت و اندوه در امان نیست.[29] آثار غنا و موسیقی در آخرت 1. وعده آتش جهنم از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده است: «خداوند به مجلس غنا و موسیقی با رحمت نظر نمی‌کند و موسیقی از اعمالی است که خداوند در قرآن کریم، بدان وعده آتش داده است».[30] این وعده عذاب را در آیه 6 سوره لقمان می‌توان دید. آیه شریفه اشاره دارد که عده‌ای از مردم از آن چه لهو است استقبال کرده و نسبت به آن گرایش دارند. اینان ندانسته خود و دیگران را به بی‌راهه، گمراهی و اشتباه می‌اندازند. این نوعی بازی گرفتن دین است و بدانید که سرنوشتی عذاب‌آور و خوار کننده در انتظارشان است. 2. دور شدن از رحمت خداوند، سرب ریخته شدن در گوش کسی که به موسیقی گوش می‌دهد، محشور شدن به صورت نابینا، گنگ و کر، بدترین جایگاه در جهنم و ... از دیگر پیامدهای ناخوشایند موسیقی است.[31] [1] . ر. ک: سید مرتضی علم الهدی، ساز و آواز، (قم، پیام اسلام 1352) ص 5. [2] . همان، ص 6. [3] . سوره حج، آیه 30 اجتنبوا قول الزور، و از سخن باطل (و لهو و غنا) بپرهیزید. [4] . ر. ک: علی طبرسی، مجمع البیان، (بیروت، دارالمعرفه، دوم، 1408)، ج 8 ـ 7، ص 131 و 490. [5] . ر.ک: شیخ جواد تبریزی، استفتائات جدید (انتشارات سرور)، ص 218 ـ 221 و رساله امام خمینی (ره) ، ص 503. [6] . مجمع البیان، پیشین، ج 7 ـ 8، ص 131 و ر.ک: مکاسب محرمه، ص 36 ـ 38. [7] . راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، (دفتر نشر الکتاب، دوم، 1404 هـ ) ص 366. [8] . شیخ مرتضی انصاری، مکاسب محرمه (چاپ قدیم، خط طاهر خوشنویس، 1375 ق)، ص 36. [9] . همان، ص 37. [10] . همان، ج 14، ص 91 و 92، دارالکتب الاسلامیه. [11] . ر. ک: موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، علامه محمد تقی جعفری، مؤسسه علامه جعفری. [12] . ر. ک: مقام معظم رهبری،‌دیدار با جوانان، دهه فجر سال 1377. [13] . امام خمینی، روح الله، استفتائات، همان، ص 14. [14] . احمد شرفخانی، انسان ، غنا ، موسیقی ، انتشارات مشهور، ص 46. [15] . لقمان، 6. [16] . حج، 30. [17] . فرقان، 72. [18] . اسراء، 64. [19] . الکافی، کلینی، ج 4، ص 434، دار الکتب الاسلامیه. [20] . وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 17، ص 314، موسسه آل البیت. [21] . الکافی، پیشین، ص 435. [22] . همان، ص 396. [23] . وسایل الشیعه، پیشین، ص 325. [24] . رجب نژاد، محمدرضا، نگرشی به مبانی فقهی موسیقی، تهران، عابد، چ اوّل، 1379، ص 92. [25] . مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت اسلامی، صدرا، ص 71. [26] . الکافی، پیشین، ص 434. [27] . بحار الانوار، ج 76، ص 247، موسسه الوفاء. [28] . الکافی، پیشین، ص 243. [29] . همان. [30] . همان، ص 433. [31] . شرفخانی خویی، احمد، همان، ص 27 ـ 29. علی امیرخانی- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه

اهمیت و فواید ورزش

اهمیت و فواید ورزش  ورزش، حرکات هماهنگ عضلانی است که موجب سلامت و تقویت اعضای بدن می گردد. البته باید در امر ورزش رعایت گروه سنّی، نوع فعّالیت افراد، تناسب نوع ورزش و کار، مقدار و هدف آن و دهها مؤلّفه دیگر را، مدّنظر گرفت.[1] در دنیای ماشینی امروز که تحرّک و فعّالیت کافی اندامهای بدن کاهش یافته است؛ نیاز به ورزش و نرمش، بیشتر احساس می شود؛ تا عضلات به کار انداخته شوند و توانایی خود را در طول عمر حفظ کنند. اما ورزش زمانی تأثیرات عمیق در انسان خواهد داشت؛ که در آنِ واحد، تأثیرات روحی نیز ایجاد کند؛ به عبارتی، هم جسم را قوی کند و هم عقل را. در واقع، ورزش پیکار با سستی و پستی است و ورزشکار ورزیده، کسی است که صاحب قوای بدنی و سجایای اخلاقی باشد. حال پاره ای از اثرات ورزش بر جسم و روح را بیان خواهیم کرد تا با توجّه به این فواید، با انجام ورزش های مناسب، خود را از نظر جسمی و روحی قوی سازیم. 1ـ فواید جسمی ورزش سیستم های مختلف بدن، در اثر ورزش کارایی بهتری پیدا می کنند و موجبات سلامتی و طول عمر را فراهم می نمایند. اثر ورزش بر این سیستم ها، به تفکیک عبارت است از: الف) سیستم تنفّسی: در جریان ورزش، مصرف اکسیژن توسّط عضلات فعّال بیشتر شده و سرعت انتشار اکسیژن، از ریه به خون، افزایش می یابد؛ تا بتواند اکسیژن بیشتری در اختیار عضلات بدن قرار دهد. در واقع، ورزش به ریه ها کمک می کند؛ تا بهتر کار کنند و گنجایش ریه ها زیادتر شده و تنفس آسانتر صورت می گیرد. در اثر ورزش، تنفّس عمیق تر، امّا تعداد آن کمتر می شود. ب) سیستم قلبی ـ عروقی: در طی ورزش، مقدار خونی که توسّط قلب به داخل رگهای خونی تلمبه زده می شود(برون ده قلبی)، افزایش می یابد و به دلیل گشاد شدن عروق عضلات؛ جریان خون عضله افزایش یافته و اکسیژن و موادّ غذایی بیشتری به آنها می رسد. افزایش جریان خون در سراسر عروق بدن، باعث می شود میزان چربیهای چسبیده به رگها کم شود؛ لذا از سخت شدن رگها جلوگیری کرده و فشار خون را کاهش می دهد. در اثر ورزش، رگهایی بین رگهای اصلی قلب ایجاد می شود و در نتیجه، خون دهی قلب بهتر و احتمال سکته قلبی کمتر می شود. ج) سیستم عصبی: ورزش جریان خون بافتهای بدن را افزایش می دهد؛ لذا پس از کارهای فکری خسته کننده؛ از قبیل: مطالعه زیاد، حلّ مسائل ریاضی یا مواقع عصبانیت؛ اقدام به ورزش، باعث آرامش سیستم عصبی می شود. بی خوابی، هیجان و استرس نیز که از ناراحتیهای عصبی است، به وسیله ورزش مرتفع می گردد و نیز خستگی اندک ناشی از تمرینهای ورزشی؛ عامل خوبی جهت جلوگیری از بیخوابی است. د) سیستم غدد داخلی: فعّالیت غدد داخلی، بر اثر ورزش افزایش یافته و کارکرد آنها بهتر می شود. هـ) سیستم عضلانی: قدرت عضلانی، در جریان 6 تا 8 هفته اوّل ورزش، حدود 30% افزایش یافته و توده عضلات بزرگتر و قدرت آنها بیشتر می شود و دردهای عضلانی ناشی از کم تحرّکی بهبود می یابد. در اثر ورزش، از پوکی استخوان جلوگیری می شود و عضلات و اندامها تقویت شده و تناسب اندام ایجاد می شود. و) متابولیسم (سوخت و ساز) بدن: در اثر ورزش و اکسیژن گیری بهتر دستگاه تنفّس و خون رسانی بیشتر به اندام ها توسّط قلب، سوخت و ساز بدن افزایش یافته و بر اثر آن، چاقی برطرف می شود. ورزش، کاهش وزن را تسریع می کند و به حفظ وزن در اندازه معین کمک می نماید. قند و چربی خون توسط ورزش کاهش و انرژی بدن افزایش می یابد. وقتی انسان ورزش می کند؛ بدن به فعّالیت بیشتر عادت کرده، دیرتر خسته شده و نیز دیرتر عرق می کند؛ در نتیجه عضلات بدن و قلب، در اثر فعّالیت ناگهانی دچار صدمه نمی شوند. ز) سیستم گوارش: ورزش، به هضم و جذب غذا و دفع سموم بدن کمک می کند. 2ـ فواید روانشناسی الف) کسب خصال پسندیده: ورزش، روحیه شجاعت، اعتماد به نفس، فداکاری، گذشت، تعاون و همکاری، توجّه به حقوق دیگران، مبارزه با ظلم و ظالم، کمک به افراد ضعیف و ناتوان و حس مسؤولیت پذیری را در انسان ایجاد و تقویت می کند و اراده وی را قوی می سازد. ب) ایجاد آمادگی روحی، برای انجام وظایف فردی و اجتماعی: ورزش، کسالت و تنبلی را از انسان زدوده و به وی شادابی و نشاط می بخشد و او را برای انجام وظایف خویش آماده می کند. اغلب کسانی که ورزش نمی کنند، در خود احساس سستی، کسالت، بی حالی و بی حوصلگی دارند. از طرفی، ورزش هیجان و افسردگی را در انسان کاهش می دهد و یکی از راههای مهمّ علاج و تسکین فشارهای روانی است؛ که در نتیجه آن، آمادگی برای انجام کارهای فردی و اجتماعی در انسان بیشتر می شود. ج) قانونمندی: ورزش، حسّ توجّه به قانون و اطاعت از آن را در افراد به وجود می آورد. وجود قوانین خاص در ورزشهای مختلف و ملزم بودن ورزشکاران به رعایت آن؛ تمرینی برای احترام گذاردن به دیگر قوانین اجتماعی و رعایت آنهاست. د) ارضای غریزه قدرت طلبی: در انسان، غریزه قدرت طلبی، برتری جویی و مبارزه وجود دارد. ورزش، وسیله اشباع این غریزه را از طریق صحیح فراهم می کند. 3ـ فواید اجتماعی بشر، ذاتاً اجتماعی است و از طرفی به نیرو، نشاط و تفریح روحی و جسمی، که در ورزش مستمر است، نیازمند است؛ لذا به ورزشهای اجتماعی و گروهی تمایل دارد. این ورزشها، موجب تقویت روحیه اجتماعی و به فعلیت در آوردن آن در بشر می گردد. برخی فوایدی که در اثر ورزشهای گروهی حاصل می شود عبارتند از: الف) تولید و بسط روابط اجتماعی صحیح: ورزش، مقدّمه ای برای ورود افراد به اجتماع است و خصوصیات، شرایط و حالات حرکتی و روحی که در آن پیش می آید؛ تکرار و تمرینی شایسته و مفید، برای آمادگی افراد اجتماع محسوب می شود و به آنها توانایی برقراری روابط اجتماعی و پرهیز از گوشه گیری را می آموزد. احترام متقابل اجتماعی، تحکیم روابط اجتماعی با گذشت و فداکاری و.... در اثر ورزش آموخته می شود و شخصیت اجتماعی افراد شکل می گیرد. ب) توسعه فرهنگ دینی: با توجّه به روابط بین المللی که در زمینه ورزش وجود دارد؛ انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی، بدون تنشها و تعارضات سیاسی، در درون جامعه و خارج از آن، فراهم می شود. ج) رشد روحیات اجتماعی: ورزش، چون پدیده ای اجتماعی است؛ به نحوی در رشد روحیات اجتماعی، بروز حسّ مسؤولیت در قبال جامعه و دردهای آن، مبارزه با مظالم و مفاسد اجتماعی، همبستگی و برقراری روابط اجتماعی؛ نقش مؤثّری دارد. درسهای مربوط به رویارویی با مترفین، ظالمین و مفاسد اجتماعی؛ حمایت از محرومین و تلاش برای توازن اقتصادی و اجتماعی؛ عملاً در محیط ورزش فرا گرفته شده و تمرین می گردد. د) توسعه روابط ملل: مسابقات ورزشی بین کشورهای مختلف، در همبستگی بین آنها و توسعه روابط، نقش بسزایی دارد. ﻫ) ایجاد زمینه رقابت سالم: ورزش، یکی از مفیدترین و سالمترین سرگرمی هاست که می تواند اوقات فراغت جوانان و نوجوانان را پر کند و از بسیاری انحرافات اجتماعی؛ از قبیل: اعتیاد، دزدی و.... جلوگیری نماید. عظیمی 1178 ورزش، دوستی و صمیمیت بین افراد و زمینه رقابت سالم را فراهم می کند و در نتیجه، تلاش و تکاپوی افراد اجتماع بیشتر شده، مشکلات ناشی از بیکاری و عوارض آن به حدّاقلّ می رسد. منابع کمکی: 1. حقجو، محمد حسین، ورزش و ورزشکار، قم: مرکز فرهنگی المهدی: 1376. 2. مرکز مشاوره حوزه علمیه قم، فواید ورزش (از سلسله جزوه های مسائل پزشکی)، ش 8. [1] . توضیح بیشتر در کتاب ورزش و ورزشکار آمده است.

26مهرآغاز هفته تربیت بدنی و ورزش

 

26مهر

آغاز هفته تربیت بدنی و ورزش

 

شرح مناسبت:

هفته تربیت بدنی همه ساله از 26 مهر تا دوم آبان به منظور آشنایی جامعه با اهمیت و اثرات کاربرد ورزش در زندگی فردی و اجتماعی، اشاعه و توسعه و ترویج ورزش در خانه و خانواده و هدایت و ارشاد جامعه به ورزش‏های همگانی برگزار می‏شود. ورزش و فعالیت فیزیکی در سلامت روان نیز مؤثر است. مطالعات نشان می‏دهد که موارد افسردگی، اضطراب و... در اثر فعالیت فیزیکی بهبود یافته و ورزش به عنوان یک عامل حمایتی در درمان بیماری روانی پذیرفته شده است. ورزش و فعالیت جسمانی به همراه رژیم غذایی مناسب، عدم استعمال مشروبات الکلی و دخانیات و انجام مراقبت‏های دوره‏ای، در پیشگیری از بیماری‏ها و رسیدن به بالاترین سطح سلامتی و بازدهی اقتصادی و اجتماعی نقش دارند. ورزش‏های سبک مانند پیاده‏روی، باعث مصرف انرژی شده و سهم بسیار مهمی در کنترل وزن و کاهش چربی در بدن دارد. همچنین فعالیت فیزیکی سبک و منظم از طریق تقویت کارکردهای ایمنی، باعث افزایش سطح فعالیت سیستم ایمنی در بدن شده و در پیشگیری از سرطان مؤثر می‏باشد.

منبع : برنامه روزشمار تاریخ ازمرکز پژوهشهای صدا و سیما 

 

 

آیات و روایات متناسب :

هفته تربیت بدنی و ورزش 

پیامبرصلی الله علیه وآله :

المُؤمِنُ القَوِیُّ خَیرٌ و أحَبُّ إلَی اللَّهِ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیفِ

مؤمنِ نیرومند نزد خداوند بهتر و محبوب‏تر است از مؤمن ضعیف

صحیح مسلم ، ج 8 ، ص 56 .

تیراندازی

پیامبرصلی الله علیه وآله :

عَلِّمُوا بَنیکُم الرَّمی فَإنَّهُ نِکایَةُ العَدُوِّ

تیراندازی را به پسرانتان بیاموزید ، که موجب شکست دشمن است

کنزالعمّال ، ح 45341 .

پیامبرصلی الله علیه وآله :

عَلَیکُم بِالرَّمی فَإنَّهُ مِن خَیرِ لَهوِکُم

به تیر اندازی روی آورید ، که یکی از بهترین سرگرمی‏های شما است

میزان الحکمه ، ح 7465 .

وسائل الشیعة :

أنَّهُ [الإمامَ الصّادِقَ‏علیه السلام] کانَ یَحضُرُ الرَّمی و الرِّهانَ

امام صادق‏علیه السلام در تیراندازی و مسابقه اسب دوانی حضور می‏یافت

وسائل الشیعه ، ج 19 ، ص 252 .

کُشتی

امام صادق‏علیه السلام :

دَخَلَ النَّبِیُّ ذاتَ لَیلَةٍ بَیتَ فاطِمةَ و مَعَهُ الحَسنُ و الحُسَینُ‏علیهم السلام فَقالَ لَهُما النَّبِیّ‏صلی الله علیه وآله : قُوما فَاصطَرِعا ، فَقاما لِیَصطَرِعا . . .

پیامبر شبی به خانه فاطمه رفت و حسن و حسین با او بودند. پیامبر به آن دو فرمود : "برخیزید و کشتی بگیرید". آن دو بزرگوار برخاستند و کشتی گرفتند

بحار الأنوار ، ج 103 ، ص 189 .

اسب سواری

قرآن کریم:

و الخَیلَ و البِغالَ و الحَمیرَ لِتَرکَبُوها

و اسبان و استران و خران را [آفرید] تا بر آنها سوار شوید

نحل ، آیه 8 .

پیامبرصلی الله علیه وآله :

کُلُّ لَهوِ المُؤمِنِ باطِلٌ إلّا فی ثَلاثٍ : فی تأدیبِهِ الفَرَسَ . . .

همه سرگرمی‏های مؤمن جز در سه چیز باطل است : یکی آموزش‏دادن اسب . . .

وسائل الشیعه ، ج 15 ، ص 140 .

پیامبرصلی الله علیه وآله :

اَحَبُّ اللَّهوِ إلَی اللَّهِ إجراءُ الخَیلِ و الرَّمیُ

بهترین سرگرمی در نزد خدا ، اسب دوانی و تیراندازی است

کنزالعمّال ، ح 10812 .

امام باقرعلیه السلام :

إنَّ رَسولَ اللَّهِ سابَقَ بَینَ الخَیلِ و أعطَی السَّوابِقَ مِن عندِهِ

رسول خدا مسابقه اسب دوانی ترتیب داد و جوایز را از مال خویش پرداخت

وسائل الشیعه ، ج 19 ، ص 225 .

شنا

پیامبرصلی الله علیه وآله :

عَلِّمُوا أولادَکُم السِّباحَةَ و الرِّمایَةَ

به فرزندانتان شنا کردن و تیراندازی بیاموزید

الکافی ، ج 6 ، ص 7 .

پیامبرصلی الله علیه وآله :

خَیرُ لَهوِ المُؤمِنِ السِّباحَةُ

بهترین سرگرمی مؤمن شنا است

کنزالعمّال ، ح 40611 .

پیامبرصلی الله علیه وآله :

حَقُّ الوَلَدِ عَلی والِدِهِ . . . أن یُعَلِّمَهُ السِّباحَةَ

حقّ فرزند بر پدرش این است که . . . به او شنا کردن بیاموزد

میزان الحکمه ، ح 2434 .

پیاده روی

امام صادق‏علیه السلام :

النُشرَةُ فی عَشَرَةِ أشیاءَ : المَشیِ و الرُّکوبِ و.. .

شادابی در ده چیز است : پیاده روی ، سوارکاری و...

الخصال ، ص 443 .

16مهرروز جهانی کودک

 

16مهر

روز جهانی کودک

 

شرح مناسبت:

کشورهای جهان روزهای کودک مختلفی برای خود دارند؛ اما روزجهانی کودک را خود بچه ها به وجود آورده اند. در سال 1986 در چنین روزی دو تن ازدانش آموزان نه ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک با نگارش نامه ای از همه بچه های دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند. در پیام یکی از بنیان گذاران روز جهانی کودک آمده است:«بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند ......آنها ما را دوست دارند چون بچه هایشان هستیم اما آیا آنها می دانند که چه دنیایی را برای ما بوجود می آورند. اگر کمترین اشتباهی در ماشین هسته ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می خواهیم.»کودکان در روز جهانی کودک می خواهند این تضاد را یادآور شوند، که در حالی که سالانه هزینه های غیرقابل تصوری صرف تولید انواع سلاحهای هسته ای و غیر هسته ای می شود، کودکان بسیاری از گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوء و تغذیه و .... می میرند.یونیسف اعلا م داشته، که تنها با اختصاص پنج دلار برای هر کودک می توان جان 90% از کودکانی را که سالانه می میرند نجات داد و برای بهبودی چشمگیر زندگی کودکان جهان سوم کافی است که همان مبلغ در یکسال خرج شود و این مبلغ تنها معادل بودجه شش هفته تسلیحاتی جهان است.

منبع : http://www2.irib.ir/occasions 

 

آیات و روایات متناسب :

روز جهانی کودک

قال الله تعالی :

و والدٍ و ما وَلَدَ ‏

سوگند به پدرى (چنان) و آن کسى را که به وجود آورد .

. بلد ، آیه 3 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

إنَّ لِکُلِّ شَجَرَةٍ ثَمَرةً و ثَمَرَةُ القَلبِ الوَلَدُ ؛ ‏

هر درختى میوه‏اى دارد و میوه دل ، فرزند است .

میزان الحکمه ، ح 22608 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

إنَّ الوَلَدَ الصّالِحَ رَیحانَةٌ مِن رَیاحینِ الجَنَّةِ ؛ ‏

فرزند صالح ، گلى از گل‏هاى بهشت است .

. الکافى ، ج 6 ، ص 3 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

حَقُّ الوَلَدِ عَلَى الوالِدِ أن یُحَسِّنَ اسمَهُ ؛ ‏

حق فرزند بر پدرش این است که برایش نام نیکو انتخاب کند

کتاب من لایحضره الفقیه ، ج 4 ، ص 372 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

إنّ أوّلَ ما یَنحَلُ أحدُکُم وَلَدهُ الاِسمَ الحَسَنَ فَلیُحَسِّن أحَدُکُم اسْمَ وَلَدِهِ ؛ ‏

نخستین چیزى که هر یک از شما به فرزندش مى‏بخشد ، نام نیکو است ؛ پس هر یک از شما نامى نیک بر فرزندش نهد .

مستدرک الوسائل ، ج 15 ، ص 127 .

امام کاظم علیه‏السلام :

لایَدخُلُ الفَقرُ بَیتا فیهِ اسمُ مُحَمَّدٍ أو أحمَدَ أو عَلِیٍّ أوِ الحَسَنِ أوِ الحُسَینِ أو جَعفَرٍ أو طالِبٍ أو عَبدِاللّهِ أو فاطِمَةَ مِنَ النِّساءِ ؛ ‏

فقر وارد خانه‏اى نمى‏شود که در آن خانه نام محمّد ، احمد ، على ، حسن ، حسین ، جعفر، طالب ، عبداللّه‏ یا فاطمه ، از نام‏هاى زنان ، باشد .

وسائل الشیعه ، ج 21 ، ص 396 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

مُرُوا صِبیانَکُم بِالصَّلاةِ إذا بَلَغُوا سَبعَ سِنینَ ؛ ‏

کودکان خود را ، وقتى به هفت سالگى رسیدند ، به خواندن نماز امر کنید .

مستدرک الوسائل ، ج 14 ، ص 228 .

قرآن کریم:

حَقُّ الوَلَدِ عَلى والِدِهِ أن یُعلِّمَهُ الکِتابَةَ ؛ ‏

حق فرزند بر پدرش این است که به او نوشتن بیاموزد .

. کنزالعمّال ، ح 45340 .

امام على علیه‏السلام :

حَقِّ الوَلَدِ عَلى والِدِهِ أن . . . یُعلِّمَهُ القُرآنَ ؛ ‏

حق فرزند بر پدر این است که به او قرآن خواندن بیاموزد .

. نهج البلاغه ، حکمت 399 .

امام على علیه‏السلام :

مُروا أولادَکُم بِطَلَبِ العِلمِ ؛ ‏

فرزندان خود را به آموختن دانش وا دارید .

. میزان الحکمه ، ح 22751 .

امام صادق علیه‏السلام :

عَلِّموا صِبیانَکُم مِن عِلمِنا ؛ ‏

از دانش ما به کودکان خود بیاموزید .

وسائل الشیعه ، ج 21 ، ص 478 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

عَلِّموا أولادَکُم السِّباحَةَ و الرِّمایَةَ ؛ ‏

به کودکان خود شنا و تیراندازى بیاموزید .

. میزان الحکمه ، ح 22755 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

أکرِمُوا أولادَکُم و أحسِنُوا آدابَهُم ؛ ‏

به فرزندان خود احترام بگذارید و آنها را نیکو تربیت کنید .

. میزان الحکمه ، ح 22747 .

امام سجّاد علیه‏السلام :

وَأعِنّی عَلى تَربِیَتِهِم و بِرِّهِم ؛ ‏

خدایا ! مرا در تربیت و نیکى به فرزندان یارى فرما .

الصحیفة السجّادیّه ، ص 135 .

امام صادق علیه‏السلام :

إنَّ خَیرَ ما وَرَّثَ الآباءُ لأِبنائِهِم الأدَبُ لاَ المالُ ؛ ‏

بهترین ارثى که پدران براى فرزندان باقى مى‏گذارند ، ادب است نه ثروت .

. الکافى ، ج 8 ، ص 150 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

و إذا وَعَدتُمُوهُم شَیئا فَفُوا لَهُم فَإنَّهُم لا یَرَونَ إلاّ أنَّکُم تَرزُقُونَهُم ؛ ‏

هنگامى که به کودکان قولى مى‏دهید ، به آن عمل کنید ؛ زیرا آنان مى‏پندارند شما روزیشان مى‏دهید .

وسائل الشیعه ، ج 21 ، ص 483 .

امام على علیه‏السلام :

لایَصلَحُ . . . أن یَعِدَ أحدُکُم صَبِیَّهُ ثُمَّ لایَفیَ لَهُ ؛ ‏

شایسته نیست فردى از شما به کودکش وعده‏اى دهد و به آن وفا نکند .

. الأمالى ، صدوق ، ص 342 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

اِعدِلُوا بَینَ أولادِکُم کَما تُحِبُّونَ أن یَعدِلُوا بَینَکُم فِی البِرِّ و اللُّطفِ ؛ ‏

میان فرزندان خود به عدالت رفتار کنید ، همان گونه که دوست دارید آنان در نیکى و مهربانى با شما به عدالت رفتار کنند .

. بحار الأنوار ، ج 104 ، ص 92 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

إتَقُّو اللّه‏َ واعدِلُوا فی أولادِکُم ؛ ‏

از خدا بترسید و میان فرزندانتان به عدالت رفتار کنید .

. میزان الحکمه ، ح 22659 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

أحِبُّوا الصِّبیانَ وَ ارحَموهُم ؛ ‏

کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید .

. الکافى ، ج 6 ، ص 49 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

رَحِمَ اللّه‏ُ مَن أعانَ وَلَدَهُ عَلى بِرِّهِ و هُوَ یَعفُو عَن سَیِّئَتِهِ و یَدعُو لَهُ فیما بَینَهُ و بَینَ اللّه‏ِ ؛ ‏

خدا رحمت کند کسى را که فرزندش را به نیکى کردن بر خود یارى رساند ، بدین‏گونه که از گناه و خطاى او درگذرد و در درگاه خدا برایش دعا کند .

. بحار الأنوار ، ج 104 ، ص 98 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

إنَّهُ مَن یُرضِی صَبیّا لَهُ صَغیرا مِن نَسلِهِ حَتّى یَرضى ، تَرضّاهُ اللّه‏ُ یَومَ القیامَةِ حَتّى یَرضى ؛ ‏

هرکس کودک خردسالى از نسل خود را راضى کند تا خشنود شود ، خداوند در روز قیامت در پى خشنودى او باشد تا آن‏گاه که خشنود شود .

. میزان الحکمه ، ح 22622 .

امام صادق علیه‏السلام :

إنَّ اللّه‏َ لَیَرحَمُ العَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ ؛ ‏

خداوند به بنده ، به خاطر محبّت شدید او به فرزندش ، رحم مى‏کند .

الکافى ، ج 6 ، ص 50 .

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :

مَن کانَ عِندَهُ صَبِیٌّ فَلیَتَصابَّ لَهُ ؛ ‏

هر کس کودکى دارد ، باید با او کودکانه رفتار کند .

. کتاب من لایحضره الفقیه ، ج 3 ، ص 482 .

امام على علیه‏السلام :

مَن کانَ لَهُ وَلَدٌ صَبا ؛ ‏

هر که بچه‏اى دارد ، بچگى کند (با او کودکانه رفتار کند) .

. الکافى ، ج 6 ، ص 50 .

امام صادق علیه‏السلام :

دَعِ ابنَکَ یَلعَبْ سَبعَ سِنینَ ؛ ‏

پسرت را رها کن که تا هفت سالگى بازى کند .

وسائل الشیعه ، ج 21 ، ص 473 .

امام کاظم علیه‏السلام :

تُستَحَبُّ عَرامَةُ الغُلامِ فی صِغَرِهِ لِیَکوُنَ حَلیما فی کِبَرِهِ ؛ ‏

پسندیده است که فرزند در کودکى به بازى و جست و خیز بپردازد تا در بزرگ‏سالى بردبار و باوقار باشد .

. بحار الأنوار ، ج 60 ، ص 362 .

امام على علیه‏السلام :

لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ ؛ ‏

هنگام خشم نباید تأدیب (تنبیه بدنى) کرد .

. غررالحکم و دررالکلم ، ح 10529 .

امام کاظم علیه‏السلام :

در جواب مردى که از فرزند خود شکایت کرده بود ، فرمودند : لاتَضرِبْهُ وَاهجُرهُ و لاتُطِلْ ؛ ‏ ‏

او را نزن ، بلکه براى زمانى کوتاه با او قهر کن .

. بحار الأنوار ، ج 104 ، ص 99 .

روز پیوند اولیا و مربیان

 روز پیوند اولیا و مربیان  

بیست و چهارم  مهر، روز پیوند اولیا و مربیان است. در هفته �پیوند� که از این روز آغاز مى شود به دعوت مدیر مدرسه، اولیاى دانش آموزان، در جلسه اى گرد هم مى آیند. مدیر گزارشى از فعالیت هاى سال گذشته خود و همکارانش را به اولیا ارائه مى دهد و مشکلات مدرسه را با آنها در میان مى گذارد و در پایان تعدادى از اولیا براى عضویت در انجمن داوطلب مى شوند. پس از راى گیرى نمایندگان اولیا در انجمن تعیین مى شوند. انجمن اولیا و مربیان یکى از قدیمى ترین نهادهاى مدنى است. آغاز همکارى خانه و مدرسه در قالب انجمن به سال ۱۳۲۶ شمسى برمى گردد. در آن سال شوراى عالى فرهنگ، تشکیل این انجمن ها را در همه آموزشگاه ها و شرح وظایف آنها را تصویب کرد. در سال ۱۳۴۶ شمسى، انجمن اولیا و مربیان ایران تاسیس شد و به ثبت رسید. در مرامنامه انجمن آمده است: �انجمن ملى اولیا و مربیان ایران سازمانى است غیرانتفاعى و غیردولتى، این موسسه با همکارى و پشتیبانى کسانى که به تربیت عمومى نونهالان و نوجوانان علاقه دارند تشکیل مى شوند و هدف هاى معین و مشخصى را بر محور سیاست هاى کلى آموزش و پرورش کشور و با معیارهاى فدراسیون بین المللى اولیا و مربیان براى نیل به هدف هاى خود تعقیب مى کند. انجمن ملى اولیا و مربیان ایران سازمانى است که در آن تعصب مذهبى، طبقاتى، نژادى و یا سیاسى راه ندارد و صرفاً به جنبه تربیتى همگانى متوجه است. همچنین آرمان انجمن بهسازى روابط اجتماعى در سطح کشور و جهان از طریق تربیت نسل جوان به وسیله کسانى است که تمام یا قسمتى از وقت، نیرو و کوشش خود را وقف تامین آینده اجتماع و جهانى مى کنند که ما در آن زندگى مى کنیم...� در انجمن اولیا و مربیان مدرسه، علاوه بر نمایندگان اولیا، مدیرمدرسه، یکى از معاونان، مربى پرورشى، نماینده معلمان مدرسه نیز عضویت دارند و نماینده شوراى دانش آموزى نیز برحسب ضرورت مى تواند در جلسات انجمن شرکت کند. انجمن براى بالا بردن آگاهى خانواده ها و تقویت مشارکت آنها،کلاس هاى آموزش خانواده را در طول سال تحصیلى برگزار مى کند. تصمیم گیرى در مورد کلاس هاى تقویتى و فوق برنامه با انجمن است. گردش مالى مدرسه و مسائلى مانند تعمیرات، تهیه تجهیزات زیر نظر انجمن است.آنچه که در آموزش و پرورش به نام �مدرسه محورى� خوانده مى شود، چیزى نیست جز تفویض اختیارات گسترده براى اداره مدرسه به انجمن اولیا و مربیان. کاهش تصدى گرى دولت و سپردن کار مردم به مردم از طریق تقویت انجمن میسر است. انجمن هاى اولیا و مربیان در صورتى که با همدیگر ارتباط افقى داشته باشند، مى توانند تبدیل به بزرگترین نهاد مدنى جامعه شوند. بیش از ۱۳۰ هزار مدرسه در سراسر کشور وجود دارد و هر مدرسه یک انجمن دارد. اگر تعداد اعضاى هر انجمن را به طور متوسط ۵ نفر فرض کنیم و حداقل در یکصد هزار مدرسه این انجمن ها شکل گیرند این نهادى است با ۵۰۰ هزار عضو فعال که برگزیده ۱۶ میلیون خانواده ایرانى هستند. اما بر سر راه تقویت و گسترش انجمن ها موانعى وجود دارد. اولین مانع سیستم متمرکز و پلکانى آموزش و پرورش است، که براساس دستورالعمل ها و بخشنامه هاى ادارى و از بالا اداره مى شود. هر چند در سال هاى اخیر از طریق تفویض اختیارات به سازمان هاى آموزش و پرورش و مناطق گام هایى در جهت تمرکززدایى برداشته شده است، و بحث �مدرسه محورى� به عنوان یک نگرش از سوى مدیران آموزش و پرورش مطرح شده است. اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله درازى وجود دارد. انجمن ها، نهادهاى دنباله ور هستند و معمولاً نقش آنها تایید تصمیماتى است که از سوى مدیر به عنوان نماینده بوروکراسى قدرتمند ادارى اتخاذ مى شود. سیستم ادارى میل به تمرکز و سلسله مراتب دارد و نهادهایى مانند انجمن اولیا و مربیان، شوراى معلمان و شوراى دانش آموزى را از محتوا تهى مى کند و صرفاً پوسته تشریفاتى و نمایشى آنها را حفظ مى کند. مانع دیگر گستردگى این تلقى در جامعه است که گویا وظیفه انجمن فقط جمع آورى کمک هاى مالى اولیا براى جبران کمبودهاى مدرسه است و در واقع به چشم یک موسسه خیریه به آن نگاه مى کنند.
عملکرد نامناسب اکثریت مدیران مدارس و ضعف بینشى مسئولان ادارى در مورد نقش نهادهاى مدنى به گستردگى این تلقى دامن مى زند. به همین دلیل بسیارى از اولیا با اکراه در جلسات انجمن شرکت مى کنند و نسبت به فعالیت هاى انجمن پیشداورى منفى دارند. مانع دیگر مشکلات معیشتى اکثر خانواده ها  فقر گسترده در جامعه است. اگر فقر فرهنگى و ضعف جامعه مدنى را نیز به این عامل اضافه کنیم، به این نتیجه مى رسیم که مشکلات ادارى، تنها عامل ضعف این نهاد نیست.به گفته کارشناسان میانگین سواد در گروه سنى ۱۵ تا ۴۰ ساله که نیروى فعال جامعه را تشکیل مى دهند، ۵/۵ سال است. ۵/۳ میلیون نفر بیسواد مطلق در جامعه داریم. مردم نسبت به فعالیت هاى سازمان یافته جمعى بدبین و بى میل هستند. به همین دلیل نقش انجمن ها در مناطق مختلف، برحسب موقعیت اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى خانواده ها متفاوت است. در مناطق مرفه نشین شهرهاى بزرگ، انجمن هاى اولیا و مربیان فعال ترند. اما در مناطق حاشیه اى و جنوبى تهران، تعداد کمى از خانواده ها در جلسات انجمن شرکت مى کنند. اکثر شرکت کنندگان، مادران بیسواد و کم سوادى هستند، که درک ضعیفى از مفهوم مشارکت دارند و هراسان و ترس زده تملق مدیر را مى گویند که شاید از روى دلسوزى مبلغ کمترى به عنوان کمک به مدرسه از آنها بگیرد! رشد انجمن هاى اولیا و مربیان تابعى است از رشد جامعه مدنى و به نوبه خود بر آن تاثیر مى گذارد. طرح هایى مانند خودگردانى مدارس و واگذارى مدیریت مدارس قیمت تمام شده و تقویت مشارکت هاى مردمى، بدون نهادسازى و تقویت نهادهاى موجود از قبیل انجمن اولیا و مربیان و شوراى معلمان، امکانپذیر نیست. به تجربه ثابت شده است که در غیاب این نهادها، سیستم ادارى توانایى و ظرفیت اجراى طرح هاى اصلاحى را ندارد

"داستان ضامن آهو"حقیقت یا افسانه؟ 

ضامن آهو، یکی از القابی است که در میان توده مردم به امام هشتم حضرت امام علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه نسبت داده شده است، و حتی برخی از محققان این لقب را برگرفته از داستان‌های گوناگونی می دانند که در کتب تاریخی نقل شده است

روزی صیادی در بیابان طوس آهویی را دنبال می کند. اتفاقاً امام رضا علیه السلام در آن نواحی تشریف فرما بودند و آهو به امام پناه می برد، امام حاضر می شود مبلغی را به آن شکارچی بپردازد تا او آهو را آزاد سازد ولی صیاد نمی پذیرد. در این هنگام آهو به زبان می آید و به امام عرض می کند که من دو بچه ی شیری دارم که گرسنه اند و چشم براهند و حالا شما ضمانت مرا نزد این ظالم بفرمائید که بروم و بچگانم را شیر بدهم و برگردم و خود را تسلیم صیاد کنم. امام هم ضمانت آهو را می کند و آهو می رود و به سرعت بر می گردد ، شکارچی که این وفای به عهد آهو را می بیند و  وقتی می فهمد که ضامن آهو، امام علیه السلام می باشند، منقلب می شود و آهو را آزاد می کند.

آنچه که در منابع روایی معتبر در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است داستانی متفاوت و در عین حال معقول و موجه می باشد که علامه مجلسی (ره) آن را از برکات قبر آن امام همام دانسته و از آن به عنوان "برکات رضویه" یاد کرده است.

اما آنچه که در منابع روایی معتبر در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است داستانی متفاوت و در عین حال معقول و موجه می باشد که علامه مجلسی (ره) آن را از برکات قبر آن امام همام دانسته و از آن به عنوان "برکات رضویه" یاد کرده است. ایشان این داستان را از کتاب شریف « عیون اخبار الرضا » تألیف عالم و محدث بزرگ شیعه  ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، ملقب به شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیه نقل فرموده است، بدین ترتیب که:

ابومنصور محمد بن عبدالرزاق طوسی که حاکم طوس بوده روایت کرده : « در روزگار جوانی نظر خوشی به طرفداران این مشهد نداشتم و در راه متعرض زائران می شدم و لباس ها و خرجی و نامه ها و حواله هایشان را به ستیزه می ستاندم روزی به شکار بیرون رفتم و یوزی را به دنبال آهویی روانه کردم، یوز هم چنان دنبال آهو می دوید تا به ناچار آهو را به پای دیواری پناهید و آهو ایستاد و یوز روبرویش ایستاد ولی به او نزدیک نمی شد هرچه کوشش کردیم که یوز به آهو نزدیک شود یوز نمی جست و از جای خود تکان نمی خورد ولی هر وقت که آهو از جای خود دور می شود یوز هم او را دنبال می کرد اما همین که به دیوار پناه می برد یوز باز می گشت تا آنکه آهو به سوراخ لانه مانندی در دیوار آن مزار داخل شد  من وارد رباط ( تعبیر جالبی از مزار امام رضا علیه السلام در آن عصر) شدم و از ابی نصر مقری (خادم مزار) پرسیدم که آهویی که هم الان وارد رباط شد کجاست؟ او گفت: ندیدمش. آن وقت به همان جایی که آهو داخلش شده بود در آمدم و پشگل های آهو و رد پیشابش را دیدم ولی خود آهو را ندیدم .پس با خدای تعالی پیمانه بستم که از آن پس زائران را نیازارم و جز از راه خوبی و خوشی با آنان در نیایم و از آن پس هر گاه کار دشواری به من روی می آورد و گرفتاری پیدا می کردم بدین مشهد روی و پناه می آوردم... و هیچ گاه از خدای تبارک و تعالی در آن جا حاجتی نخواستم مگر آن که حق تعالی آن حاجت را برآورد ....»

البته خوانندگان فاضل استحضار دارند که شیخ صدوق (ره)، این کتاب را جهت اهدا به صاحب اسماعیل بن عباد طالقانی (متوفی در سال 385هجری) وزیر ایرانی سامانی که خود یکی از بزرگ‌ترین ادبا و شعرا و متکلمین و ناقدین ادب در قرن چهارم است، تألیف فرموده و این کتاب شریف، علاوه بر، دربرداشتن اخبار مربوط به حضرت رضا علیه السلام از لحاظ ادبی و تاریخی نیز مرجع معتبر و مستندی به شمار می‌رود.شیخ (ره) در این کتاب همچنان که از بسیاری مشایخ ثقات و محدثین رضوان الله علیهم ، نقل و روایت می کند از بسیاری از ادبا و شعرا و مورخین به نام نیز با‌ واسطه یا بدون ‌واسطه نیز نقل و روایت می‌فرماید. اما نکته قابل توجه در اینجا این است که در خلال کتاب « عیون اخبار الرضا » چند بار که شیخ حدیث یا مطلبی را نقل فرموده که خود صددرصد اعتقادی به صحت روایت یا وثوقی به سلامت سند آن یا اطمینانی به ثقه بودن راوی آن نداشته است (ولو آن که آن را از مشاهیر هم نقل فرموده باشد) بی‌اعتمادی خود را به آن مطلب تصریح می‌فرماید. از جمله در صفحه 350 که می‌فرماید:«قال مصنف هذا الکتاب، روی هذا الحدیث بریئی من عهدة صحته»؛ یا در صفحه 192: «کان شیخنا محمد بن الحسن بن احمد بن الولید رضی الله عنه سیئی الرأی فی محمد بن عبد الله المسمعی راوی هذا الحدیث وانما اخرجت هذا الخبر فی هذا الکتاب لانه کان فی کتاب الرحمه وقد قرأته علیه فلم ینکره و رواه الی»؛ اما داستان آهو صددرصد مورد قبول شیخ صدوق (ره) قرار گرفته و ادنی شبهه در صحت آن به خاطر شریفش خطور نکرده است.

به هر صورت، ظاهراً اصل داستان و روایتی که سبب ملقب ساختن حضرت امام علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه به «ضامن آهو» شده است، باید همین داستان باشد، و لا غیر؛ و به قراری که ملاحظه فرمودید، داستان کاملاً واقعی و موجه و معمولی به نظر می‌رسد.

ابوالفضل صالح صدر

بخش عترت و سیره تبیان

---

* برگرفته از کتاب "چهار مقاله" نوشته ی دکتر احمد مهدوی دامغانی

که مشهورترین آن بدین صورت می باشد که:

نمونه هایى از فضائل وسیره فردى امام رضا علیه السلام

نمونه هایى از فضائل وسیره فردى امام رضا علیه السلام

سید على اکبر قریشى

دعاى مستجاب

1- آل برمک، مخصوصاً یحیى بن خالد بر مکى براى حفظ حکومت و مقام خویش هارون عباسى را وادار کردند تا موسى بن جعفر (ع) را شهید کرد، بدین سبب امام رضا (ع) در مکه به آنها نفرین کردند، حکومت و مقامشان تار و مار گردید.

محمد بن فضیل گوید: ابوالحسن رضا (ع) را دیدم، در عرفات ایستاده و دعاى مى‏کرد. بعد سرش را پایین انداخت، (گویى چیزى به قلب مبارکش الهام شد) که وى علت سر به زیر انداختن را پرسیدند؟

فرمود: به برامکه نفرین مى‏کردم که سبب قتل پدرم شدند. خداوند امروز دعاى مرا درباره آنها مستجاب کرد، امام از مکه برگشت، چیزى نگذشت که در همان سال، هارون بر آنها خشم گرفت وتار و مارشان کرد.(1)

جعفر برمکى شقه شد، پدرش یحیى به زندان رفت، بطورى متلاشى شدند که مایه عبرت مردم گشتند.

* * *

علم غیب ‏

2- حسن بن على بن وشا از مسافر نقل مى‏کند: با ابوالحسن الرّضا (ع) در «منى» بودم، یحیى بن خالد با گروهى از آل برمک از آنجا گذشتند. امام صلوات الله علیه فرمود: بیچاره‏ها نمى‏دانند در این سال چه بلایى به سرشان خواهد آمد، بعد فرمود: بدانید عجیب‏تر از این آن است که من با هارون مانند این دو انگشت خواهم بود، آنگاه دو تا انگشت مبارک را در کنار هم گذاشت. مسافر گوید: والله من معنى این کلام را نفهمیدم مگر بعد از آنکه امام را در طوس در کنار قبر هارون دفن کردیم. (2)

* * *

لقب رضا ازخدا است

3- ابونصر بزنطى رضوان الله علیه گوید: به امام جواد صلوات الله علیه گفتم: قومى از مخالفان شما مى‏گویند: پدرت صلوات الله علیه را مأمون، رضا لقب داد، که به ولایت عهدى راضى شد. فرمود: به خدا قسم، دروغ گفته و گناهکار شده‏اند. پدرم را خداى تعالى رضا لقب داده است زیرا که به خداوندى خدا در آسمانش و به رسالت رسول الله و ائمه در زمینش راضى بود.

گفتم: مگر همه پدرانت چنین نبودند؟ فرمود: آرى. گفتم: پس چرا فقط پدرت به این لقب ملقب شدند؟ فرمود: چون مخالفان از دشمنانش مانند موافقان از دوستانش از وى راضى شدند و چنین چیزى براى پدرانش به وجود نیامد، لذا از میان همه به رضا ملقب گردید. (3)

ناگفته نماند: مخالفان خواسته‏اند با این طریق منقصتى بر آن حضرت فراهم آوردند، ولى چنانکه دیدیم این لقب از جانب خدا بوده است، درست است که همه امامان صادق، کاظم، رضا، جواد و هادى و... بودند ولى براى هر یک بمناسبتى لقب بخصوص تعیین گشته است .

* * *

حضرت ابوالحسن رضا (ع) در«نیاج»

4- ابو حبیب نیاجى (4) گوید: رسول خدا (ص) را در خواب دیدم که به «نیاج» آمد و در مسجدى که حاجیان هر سال مى‏آمدند نشستم.

گویا محضر ایشان رفته و سلام کرده و مقابلش ایستادم، در پیش آن حضرت طبقى از برگ درختان خرماى مدینه بود و در آن خرماى صیحانى داشت. گویا رسول خدا مشتى از آن خرما را به من داد، شمردم هیجده تا بود، - پس از بیدارى - خوابم را چنین تأویل کردیم که هیجده سال عمر خواهم کرد.

بعد از بیست روز در زمینى بودم که براى زراعت آماده مى‏کردند، مردى پیش من آمد گفت: حضرت ابوالحسن رضا (ع) به «نیاج» آمده و الان در مسجد نشسته‏اند. در این بین دیدم که مردى به دیدار آن حضرت مى‏روند، من هم به زیارت آن بزرگوار شتافتم، دیدم در محلى نشسته که رسول خدا (ص) را در آنجا دیده بودم، زیر آن حضرت حصیرى بود مانند حصیررى که در زیر جدش بود. و در پیش وى طبقى از برگ درخت خرما و در آن خرماى صیحانى قرار داشت .

سلام کردم، جواب سلامم را داد و از من خواست نزدش بروم، مشتى از خرما به من داد که شمردم هیجده تا بود، گفتم: یابن رسول الله (ص)! زیاد بدهید، فرمود: اگر رسول خدا (ص) زیاد داده بود ما هم زیاد مى‏دادیم «فقال لوزادکَ رسولُ اللّه لزدْناکَ» (5).

* * *

فضایل امام رضا(ع)از زبان ابراهیم بن عباس

5- ابراهیم بن عباس گوید: امام رضا (ع) نشد که به کسى در سخن گفتن ظلم یا جفا کند، هر که با او سخن مى‏گفت، کلام او را قطع نمى‏کرد و مجال مى‏داد تا آخر سخنش را بگوید. اگر کسى حاجت پیش او مى‏آورد در صورت امکان ابداً او را رد و مأیوس نمى‏کرد. ندیدم که در پیش کسى پایش را دراز کند، و ندیدم در پیش کسى تکیه کند. ندیدم که به کسى از غلامانش فحش بدهد، ندیدم که آب دهان را به زمین اندازد، و ندیم که با صدا و قهقهه بخندد بلکه فقط تبسم مى‏کرد.

چون سفره طعام را باز مى‏کردند همه خدمتکاران و غلامانش را و حتى دربان را با خود در سر سفره مى‏نشانید. شبها کم مى‏خوابید، بیشتر بیدار مى‏ماند، اکثر شبها از اول تا آخر احیا مى‏کرد، بسیار روزه مى‏گرفت، در هر ماه سه روز روزه از وى فوت نمى‏شد. مى‏گفت : این روزه همه عمر است «ذلک صومُ الدّهر» .(6)

در پنهانى بسیار احسان مى‏کرد و صدقه مى‏داد، این کار را بیشتر در شبهاى ظلمانى انجام مى‏داد، هر که گوید: نظیر او را در خوبى دیده‏ام، باور نکنید (7).

* * *

مبارزه با اسراف

6- روزى غلامانش میوه‏اى را خوردند ولى آن را تمام نخوردند و مقدارى مانده به دور انداختند، امام صلوات الله علیه بر آنها بر آشفت و فرمود: سبحان الله، اگر شما بى نیاز هستید دیگران بدان نیازمندند، بجاى انداختن، به مستمندان انفاق کنید، «سبحان الله ان کنتم استغنیتم فان اُنا ساً لم یستغنوا اطعموه من یحتاج الیه»(8).

* * *

علم غیب ‏

7- محمد بن سنان گوید: به آن حضرت عرض کردم: خودت را به امامت و پیشوایى مشهور کرده و در جاى پدرت نشستى حال آن که از شمشیر هارون خون مى‏ریزد؟! فرمود: قول رسول خدا (ص) به من این جرأت را داده است، آن حضرت فرمود: اگر ابوجهل مویى از سر من برکند، بدانید که من پیغمبر نیستم، و من مى‏گویم: اگر هارون توانست مویى از سر من بگیرد بدانید که من امام نیستم. (9)

* * *

فضیلت زیارت امام رضا(ع)

8- رسول خدا (ص) فرمود: بزودى پاره‏اى از بدن من در زمین خراسان دفن مى‏شود، هیچ غمگینى او را زیارت نمى‏کند، مگر آن که خدا غمش را زایل مى‏کند و هیچ گناهکارى او را زیارت نمى‏کند، مگر آن که خدا گناهانش را مى‏آمرزد.

«قال رسول اللّه (ص) ستّد فَنُ بضعةٌ منى بخراسان مازارها مکروب الا نفس الله کربه و لا مذنب الا غفرالله ذنوبه» (10)

زیارت ائمه علیهم السلام مانند توبه از مکفرات است و مصداق: «ان الحسنات یذهبن السیئات» (هود: 114) مى‏باشد، رسول خدا (ص) این کلام را در وقتى فرموده که هنوز پدر و مادر امام هم به دنیا نیامده بودند.

امام جواد صلوات الله علیه به داوود صرمى فرمود: «من زار ابى فله الجنة» .(11)
هر که قبر پدرم را زیارت کند اجرش بهشت است .

و در روایت دیگرى فرمود: هر کس قبر پدرم را عارفاً بحقه زیارت کند ازطرف خدا بهشت او را ضمانت مى‏کنم: «قال ابوجعفر محمد بن على الرضا (ع) ضمنت لمن زار قبر ابى (ع) بطوس عارفاً بحقه الجّنةَ على اللّه عزوجل» (12).

* * *

سخنىگهربار

9- ثامن الائمه صلوات الله علیه فرمود: مؤمن، مؤمن (واقعى) نمى‏شود مگر آن که در وى سه سنت (عادت و کار) باشد: سنتى از پروردگارش ،سنتى از پیامبرش و سنتى از امامش. اما خصلتش از پروردگار آن است که اسرار مردم را مخفى بدارد و افشا نکند و اما خصلتش از پیامبر آن است که با مردم مدارا کند، و امام خصلتش از امام آن است که در ضررهاى بدنى و مالى صبر و استقامت داشته باشد.

«قال الرضا (ع) لایکون المؤمن مؤمناً حتّى یکونَ فیه ثلاث خصالٍ: سنةٌ من ربه و سنة من نبیه و سنة من ولیّه، فاما السّنةُ من ربه فکتمان السر و اما السنة من نبیه فمداراة الناس و اما السنة من ولیّه فالصبر فى الباساء والضراء» تحف العقول: ص 442.

* * *

احسان

10- مردى به محضر حضرت رضا (ع) آمد و گفت: به اندازه مروت خویش به من احسان کن، فرمود: نمى‏توانم (زیرا مروت امام خارج از حد بود). گفت: پس بقدر مروت من احسان کن، امام فرمود: آرى، بعد به غلامش فرمود: دویست دینار به او بده.

امام در روز عرفه در خراسان همه مالش (شاید نقدینه باشد) را احسان کرد و به اهل نیاز تقسیم فرمود. فضل بن سهل گفت: این غرامت و اسراف است. فرمود: نه، بلکه غنیمت است، آنچه را که در آن پاداش و کرامت هست، غرامت مشمار.(13)

* * *

على بن موسى عالم آل محمد

11- موسى بن جعفر صلوات الله علیه به پسرانش مى‏فرمود: برادرتان على بن موسى عالم آل محمد است، از او از دینتان بپرسید، آنچه مى‏گوید حفظ کنید، من ازپدرم امام صادق (ع) دفعات شنیدم مى‏گفت: عالم آل محمد در صلب تو است اى کاش او را درک مى‏کردم، او همنام امیرالمؤمنین على است. .(14)
امام صادق صلوات الله علیه در 25 شوال 83 هجرى از دنیا رفت، امام رضا (ع) بعد از 16 روز در 11 ذوالقعده همان سال به دنیا آمد.

* * *

تواضع

12- مردى از اهل بلغ گوید: در سفر خراسان در خدمت امام رضا (ع) بودم .روزى طعام خواست، همه خدمتکاران از سیاهان و دیگران را کنار سفره جمع کرد، گفتم: فدایت شوم ،بهتر آن است که آنها در خوان دیگرى بخورند. فرمود: آرام باش پروردگار همه یکى است، مادرمان حوا و پدرمان آدم یکى است، مجازات بسته به اعمال است «فقال: مه ان الرّبّ تبارک و تعالى واحد، والام واحدة والاب واحد و الجزاء بالاعمال» (15).

* * *

بنده نوازى

13- امام صلوات الله علیه به غلامانش گفته بود: در وقت طعام خوردن اگر بالاى سرتان هم بایستم قبل از تمام کردن طعام برنخیزید، یاسر گوید: گاهى بعضى از ما را صدا مى‏کرد، مى‏گفتند: مشغول طعام خوردنند، مى‏فرمود: پس بگذارید طعامشان را تمام کنند: «قال: ان قمت على رؤوسکم و انتم تاکلون فلاتقوموا حتى تفرغوا».(16)

* * *

توحید

14- بزنطى علیه الرحمة نقل مى‏کند: مردى از ماوراء نهر بلخ خدمت امام رضا (ع) آمد و گفت: از شما سؤالى مى‏کنم اگر جواب دادید به امامتان معتقد خواهم بود، حضرت فرمود: از هر چه مى‏خواهى بپرس.

گفت: مرا از خدایت خبر بده، در کجا بوده و چطور بوده و بر چه چیز تکیه کرده بوده است؟ امام (ع) فرمود:

«انّ اللّه اَیّنَ الأَینَ بلاأینٍ و کَیّفَ الکْیفَ بلا کیفٍ و کان اعتمادُه على قدرته» .

یعنى خداوند به وجود آوردنده مکان است بى آنکه مکانى داشته باشد و به وجود آورنده کیفیت است بى آنکه کیفیتى داشته باشد و اعتمادش بر قدرتش بود، (خدا لامکان است، مکان از عوارض جسم است، خدا جسم نیست، کیفیت، مخلوق خداست، لازمه‏اش محدود بودن است، خدا بى انتها است، خدا بر قدرت خود ایستاده، هستى را از جایى دریافت نکرده است).

آن مرد چون این جواب را شنید برخاست، سر مبارک امام را بوسید و گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله و ان علیا وصى رسول الله والقیّمُ بعده بما أَقام به رسول الله و انّکم الائمة الصادقون و انک الخلف بعدهم» (17)

ظاهراً آن مرد از فلاسفه بوده و از جواب امام (ع) پى‏به دانایى و امامت آن حضرت برده است .

* * *

‏معجزه اى از امام رضا (ع) و مجسم شدن عکسها

صدوق رحمة الله علیه در عیون اخبار الرضا (ع) نقل مى‏کند: در عهد مأمون عباسى که حضرت رضا (ع) ولیعهد بود، باران قطع گردید، مأمون از آن حضرت خواست درباره باران دعا کند، امام فرمود: روز دوشنبه چنین خواهم کرد، رسول خدا (ص) دیشب با امیرالمؤمنین به خواب من آمد و فرمود: روز دوشنبه به صحرا برو و از خدا باران بطلب که خدا بر آنها باران خواهد فرستاد...

امام به صحرا رفت و از خدا باران خواست، باران آمد و احتیاج مردم رفع گردید.
امام جواد صلوات الله علیه فرمود: بعضى از بدخواهان پدرم، به مأمون گفتند: یا امیرالمؤمنین! به خدا پناه که تو شرافت عمیم و افتخار بزرگ خلافت را از خاندان بنى عباس به خاندان علویان منتقل کنى!! بر علیه خود و خانواده‏ات اقدام کردى.
این جادوگر و فرزند جادوگران را آوردى، و او را پس از آن که گمنام بود میان مردم شهرت دادى، آوازه‏اش را بلند کردى.

دنیا را با این جادو که در وقت دعایش باران آمد، پر کرد. مرا واهمه گرفت که خلافت را ازخاندان عباسى خارج گرداند، حتى وحشت کردم که با سحر خود نعمت شما را زایل نموده و بر مملکت تو شورش بر پا دارد، آیا کسى بر علیه خود چنین جنایتى کرده است؟!!

مأمون گفت: این مرد در پنهانى مردم را به سوى خویش دعوت مى‏کرد، خواستیم او را ولیعهد خود گردانیم تا مردم را به سوى ما دعوت نماید و مردم بدانند که اهل حکومت و خلافت (دنیا دوست) است و آنان که به وى فریفته شده‏اند بدانند که در ادعاى خود از تقوا و فضیلت و زهد صادق نیست! خلافت مال ما است نه مال او، ولى ترسیدیم که اگر او را به حال خود رها کنیم، براى ما از جانب او وضعى پیش بیاید که جلوگیرى نتوانیم کرد.

واکنون که کرده خود را کردیم و به خطاى خود پى بردیم، مسامحه در کار وى ابداً روا نیست، ولى مى‏خواهیم بتدریج او را در نزد رعیت چنان بنمایانیم که بدانند لیاقت حکومت ندارد، آنوقت ببینیم با چه راهى بلاى او را از سر خود مى‏توانیم قطع نماییم.

آن مرد گفت: یا امیرالمؤمنین! مجادله با او را به عهده من بگذارید، تا خود و یارانش را مغلوب نمایم و احترام و عظمت او را پایین آورم، اگر هیبت تو در سینه‏ام نبود او را سر جاى خودش مى‏نشاندم. و بر مردم آشکار مى‏کردم که از لیاقت ولایت عهدى که به او تفویض کرده‏اى قاصر است .

مأمون گفت: چیزى براى من محبوبتر از این کار نیست که به او اهانت و از قدرتش کاسته گردد، گفت: پس بزرگان مملکت، فرماندهان، قضات، و بهترین فقهاء را جمع نمایید، تا منقصت او را در پیش آنها روشن کنم، تا از مقامى که او را در آن قرار داده‏اى پایین آید.

مأمون نامبردگان را جمع کرد، و در صدر مجلس نشست و حضرت رضا (ع) را در مقام ولایت عهدى در طرف راست خود نشانید، پس از رسمیت جلسه، آن شخص که از طرف مأمون مطمئن بود، شروع به سخن کرد و گفت: مردم از شما بسیار حکایات نقل مى‏کنند. و در تعریف شما افراط کرده‏اند، بطورى که اگر خودتان بدانید از آنها بیزارى مى‏کنید، اولین اینها آن است که: شما خدا را درباره باران که عادت باریدن دارد، دعا کردید و باران آمد، مردم آن را به حساب معجزه‏اى از شما گذاشتند و نتیجه گرفتند که در دنیا نظیر و مانندى ندارد.

این امیرالمؤمنین ادام الله ملکه و بقاءه است که با کسى مقایسه نمى‏شود مگر آن که برتر آید، شما را در محلى قرار داده که مى‏دانید، این پاسدارى از حق و انصاف نیست که مجال دهید دروغگویان بر علیه او و بر له شما بدروغ چیزهایى بگویند که تکذیب مقام امیرالمؤمنین است!! و شما را از او بالاتر بدانند؟!!!

امام صلوات الله علیه فرمود: بندگان خدا را مانع نمى‏شوم ازاین که نعمتهاى خدا را درباره من یاد و حکایت کنند، اما این که گفتى: صاحب تو (مأمون) مقام مرا برتر داشت، او مرا قرار نداد مگر در مقامى که پادشاه مصر، یوسف صدیق را در آن قرار داد، حال آن دو را نیز مى‏دانى (یوسف پیامبر بود و او یک پادشاه مشرک).

در این وقت آن مرد بر آشفت و گفت: پسر موسى! از حد خود قدم فراتر گذاشتى، که خداوند بارانى را در وقت معین خود نازل کرد و تو آن را وسیله بلندى مقام خود قراردادى، که به مقام حمله به دیگران بر آیى؟ گویا معجزه ابراهیم خلیل را آورده‏اى که سرهاى پرندگان را در دست گرفت و اعضاء آنها را در کوهها پراکنده نمود و به وقت خواندن، آمدند و بر سرهاى خود چسبیدند و شروع به پرواز کردند؟!!!

اگر راستگویى این دو عکس شیر را که در مسند خلیفه هستند زنده کن و بر من مسلط گردان، در این صورت معجزه‏اى براى تو خواهد بود، اما باران که با دعاى تو آمد، تو از دیگران در این کار برتر نیستى.

امام صلوات الله علیه از جسارت آن خبیث برآشفت و به دو عکس شیر فریاد کشید: این فاجر را بگیرید، پاره کنید، از او عینى و اثرى نگذارید. در دم آن دو عکس به دو شیر ژیان مبدل شدند، و آن خبیث را گرفته و خرد کردند و خوردند و خونش را که ریخته بود لیسیدند، مردم با حیرت به این منظره نگاه مى‏کردند. آنگاه آن دو شیر محضر حضرت آمده و گفتند: یا ولى الله فى ارضه! دیگر چه فرمانى دارى، مى‏خواهى مأمون را نیز مانند او به سزایش برسانیم.

مأمون از شنیدن این سخن بیهوش گردید، امام فرمود: در جاى خویش بایستید. بعد فرمود: بر صورت مأمون گلاب پاشیدند، به حال آمد، شیران عرض کردند: مى‏فرمایید او را به رفیقش ملحق سازیم؟ فرمود: نه، خداوند عز و جل را تدبیرى است که به سر خواهد برد(اجازه نداده از ولایت تکوینى هر استفاده‏اى را بکنیم).

گفتند: پس فرمانت چیست؟ فرمود: برگردید به حالت اولى خود، آن دو شیر در دم مبدل به عکس شده و در روى مسند قرار گرفتند.

مأمون گفت: خدا را حمد مى‏کنم که مرا از شر حمیدبن مهران خلاص کرد (آن مرد خبیث)، بعد گفت: یابن رسول الله! خلافت مال جد شما بود، سپس از آن شماست اگر مى‏خواهى آن را به شما تحویل بدهم، امام فرمود: اگر خلافت را مى‏خوستم در عدم قبول آن با تو منازعه نمى‏کردم و از تو آن را نمى‏خواستم، زیرا خداوند از اطاعت مخلوقش به من عطا فرموده مانند آن را که با چشم دیدى که چگونه آن دو تصویر به شیر مبدل شدند.

ولى جهال بنى آدم از من طاعت ندارند، آنها هر چند در این کار زیانکار شده‏اند ولى خدا را در تدبیر آنها مشیتى است، مرا امرفرموده بر تو اعتراضى نکنم و کارى را که کردم بر تو ننمایم، چنان که به یوسف (ع) نیز درباره پادشاه مصر چنان فرمان داده بود...

نگارنده گوید: در این کار ابداً شگفتى نیست، آن مانند مبدل شدن عصاى موسى به اژدهاست. امام (ع) ولایت تکوینى داشت و خدا او را چنین قدرتى داده بود، چنان که عیسى (ع) نیز نظیر آن را انجام داد. در بعضى نقلها دیده‏ام که مأمون به آن حضرت گفت: دعا کنید که آن مرد زنده شود، فرمود: اگر عصاى موسى جادوها را پس مى‏داد، اینها نیز آن مرد را پس مى‏دادند.

---

پى نوشتها:

1- عیون اخبارالرضا: ج 2 ص 225 باب 50.
2- عیون اخبارالرضا: ج 2 ص 225 باب 50.
3- علل الشرایع: ج 2 ص 237 باب 172.
4- نیاج بر وزن کتاب روستایى است در بادیه.
5- عیون اخبارالرضا: ج 2 ص 210 باب 47، بحار ج 49 ص 35.
6- چون بحکم «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها» هر یک روز در جاى ده روز است .
7- عیون اخبار الرضا: ج 2 ص 184، بحار ج 49 ص 91.
8- انوار البهیه ص 107.
9- انوار البهیه ص 107.
10- وسائل الشیعه: ج 10 ص 433 و 435.
11- وسائل الشیعه: ج 10 ص 433 و 435.
12- وسائل الشیعه: ج 10 ص 433 و 435.
13- بحارالانوار /101/ 100/ 49.
14- بحارالانوار /101/ 100/ 49.
15- بحارالانوار /101/ 100/ 49.
16- فروع کافى: ج 6 ص 298.
17- اصول کافى: ج 1 ص 88 باب الکون و المکان.

---

(خاندان وحى، ص 570 - 604)

هشت درس و پیام از هشتمین امام(ع)

هشت درس و پیام از هشتمین امام(ع)

 

 سید على رضا جعفرى

اصولا رسول اکرم(ص) و ائمه(علیهم السلام) طبق روایاتى که داریم قبل ‏از این عالم انوارى بوده‏اند در ظل عرش و در انعقاد نطفه و طینت از بقیه مردم‏امتیاز داشته‏اند.»

حضرت امام خمینى ضمن بیان مطلب فوق افزوده‏اند:

«ومقاماتى دارند الى ماشاء الله چنانکه در روایات معراج جبرئیل عرض مى‏کند:

... هرگاه کمى نزدیکتر مى‏شدم، سوخته بودم.

با این فرمایش که ... ما با خداحالاتى داریم که نه فرشته مقرب آن را مى‏تواند داشته باشد و نه پیامبر مرسل.این‏جزء اصول مذهب ماست که ائمه(علیهم السلام) چنین مقاماتى دارند.

چنانکه به حسب روایات این مقامات معنوى براى حضرت زهرا(ع) هم هست.»

پیشوایان شیعه تمام عمر خویش را صرف بسط احکام و اخلاق و عقاید نمودند و تنهاهدف و مقصدشان نشر احکام خدا و اصلاح و تهذیب بشر بوده، نورشان از بسیط خاک تاآن سوى افلاک و از عالم ملک تا آن سوى ملکوت اعلى پرتوافشانى کرده و مى‏کند.

در این مختصر با استفاده از رهنمودهاى معصومین(علیهم السلام) و علماى بزرگواردر محضر درخشان‏ترین سیماى نورانى از تبار امام کاظم(ع) و آفتاب خطه خراسان‏مى‏نشینیم و از اخلاق امام هشتم، هشت درس فرا مى‏گیریم.

دستت نمى‏رسد که بچینى گلى ز شاخ                                                          بارى به پاى گلبن ایشان گیاه باش

1- عبادت و نیایش

امام خمینى مى‏نویسد:

فرموده ائمه(علیهم السلام) که: «عبادت ما عبادت احرار است که فقط براى حب خداست، نه طمع به بهشت‏ یا ترس ‏از جهنم است‏»
از مقامات معمولى و اول درجه ولایت است. از براى آنها در عبادات حالاتى است که‏ به فهم ما و شما نمى‏گنجد.

و در جاى دیگر مى‏فرماید: شما خیال مى‏کنید گریه‏ هاى ‏ائمه طاهرین(علیهم السلام) و ... براى تعلیم بوده و مى‏خواسته ‏اند به دیگران‏ بیاموزند؟

آنان با تمام آن معنویات و مقام شامخى که داشتند از خوف خدامى‏گریستند و مى‏دانستند راهى که در پیش دارند پیمودنش چه قدر مشکل و خطرناک‏است.

از مشکلات، سختیها ناهمواریهاى عبور از صراط که یک طرف آن دنیا و طرف‏دیگرش آخرت مى‏باشد و از میان جهنم مى‏گذرد خبر داشتند.

از عوالم قبر، برزخ،قیامت و عقبات هولناک آن آگاه بودند از این روى هیچگاه آرام نداشته و همواره ‏از عقوبات شدید آخرت به خدا پناه مى‏بردند.

شیخ صدوق (متوفا به سال 381) از ابراهیم بن عباس نقل مى‏کند که: حضرت رضا(ع) در شب کم مى‏خوابید و بیشتر بیدارمى‏ماند، اکثر شبهایش را از اول شب تا صبح احیا مى‏داشت (و به عبادت و نیایش‏مى‏پرداخت).

و حتى اهل منزل خود را به نماز شب وادار مى‏ساخت.

شیخ صدوق در جاى دیگر از رجاء بن ابى‏ضحاک نقل مى‏کند که وى گفت:

مامون به من ماموریت داد تا حضرت رضا(ع) را (به اجبار) از مدینه به مروبیاورم (تا تحت نظر باشد) و دستور داشتم از راه مخصوصى امام را بیاورم و وى رااز قم عبور ندهم (چون مرکز شیعیان بود و احتمال شورش مى‏رفت) و شب و روزمى‏بایست‏به نگهبانى از آن حضرت مشغول باشم. از مدینه تا مرو با حضرت بودم، به‏خدا سوگند کسى را مانند او در تقوا و کثرت ذکر خدا و خوف از او در تمام اوقات‏ندیدم. و سپس به تفصیل، کیفیت اداى نمازها و ذکرها و راز و نیازهاى‏حضرت‏راشرح‏مى‏دهد.

آن حضرت درباره وحشت و هراس شیطان از نماز و نمازگزارمى‏فرماید:

شیطان همواره از مومنى که مراقب وقت نمازهاى پنجگانه ‏اش باشد در هراس ‏است و در صورتى که وى نمازهاى خود را ضایع کند بر او جرات پیدا مى‏کند و کم کم ‏او را در گناهان بزرگ مى‏اندازد.

برخیز و شست و شو کن         با اشک خود وضو کن تحصیل آبرو کن       در پیشگاه یزدان دور افکن این ریا را          وین کبر و این هوى را یک دم بخوان خدا را       

2- انس به قرآن و تامل در آن

اصولا پیوند میان قرآن و عترت پیوندى عمیق،جاودانه و پایدار است که حدیث‏شریف ثقلین بدان شهادت داده است.

شیخ صدوق از یکى از معاصران حضرت چنین نقل کرده است: همه کلام حضرت و جوابها ومثالهایش برگرفته از قرآن بود، هر سه روز یک بار قرآن را ختم مى‏کرد و مى‏فرمود:

اگر بخواهم در کمتر از سه روز هم مى‏توانم آن را ختم نمایم اما هرگز به آیه‏اى‏نمى‏رسم مگر اینکه در معناى آن و اینکه درباره چه چیزى و در چه وقتى نازل گشته،مى‏اندیشم.

آن حضرت در مورد پیروى از قرآن مى‏فرماید: قرآن کلام و سخن خداست ازآن نگذرید و هدایت را در غیر آن نجویید که گمراه مى‏شوید. ⁽¹²⁾

3- اطاعت از ولى امر

اساسا تمامى ائمه اطهار(علیهم السلام) تا قبل از رسیدن به‏مقام امامت مطیع‏ترین فرد نسبت‏به ولى امر خویش بوده‏اند.

امام کاظم(ع) فرموده‏اند:

«على، پسرم، بزرگترین فرزندم است و سخنانم راشنواتر و دستوراتم را مطیع‏تر است‏».

و اینک ما که در زمان غیبت‏حضرت صاحب‏العصر(ع) بسر مى‏بریم نیز بایستى با تمام توان خویش از ولایت فقیه که منصب‏نمایندگى از جانب حضرت حجت(ع) است، حمایت و پاسدارى نماییم. و چه بسیار دور ازحقیقت‏اند آنان که با طرح شبهات کودکانه مى‏خواهند اصل ولایت فقیه را زیر سؤال‏برند، در صورتى که اطاعت از ولى فقیه در زمان غیبت، مورد تصریح حضرات‏معصومین(علیهم السلام) قرار گرفته است و حضرت امام خمینى نیز به تفصیل در کتاب‏ولایت فقیه به شرح آن پرداخته‏اند.

در قسمتى از کتاب فوق مى‏خوانیم:

الفقهاء امناء الرسل .. همانطور که پیغمبر اکرم مامور اجراى احکام و برقرارى‏نظامات اسلام بود و خداوند او را رئیس و حاکم مسلمین قرار داده و اطاعتش راواجب شمرده است فقهاى عادل هم بایستى رئیس و حاکم باشند و اجراى احکام کنند ونظام اجتماعى اسلام را مستقر گردانند.

4- علم و دانش

شیخ طبرسى (از علما و دانشمندان قرن ششم) نقل مى‏کند که:

امام کاظم(ع) همواره به فرزندان خویش مى‏فرمود: این برادر شما، على بن موسى،عالم آل محمد است، پس از وى در مورد ادیان خود بپرسید و آنچه به شما تعلیم‏مى‏دهند را حفظ کنید، چرا که از پدرم (امام صادق(ع‏» چندین بار شنیدم که‏مى‏فرمود:

عالم آل محمد در صلب توست و اى کاش او را درک مى‏کردم. یک بار خودآن حضرت فرمودند:

من در روضه (مسجد النبى ص) مى‏نشستم، در مدینه دانشمندان زیادى بودند، هرگاه‏یکى از آنها در پاسخ دادن به مطلبى عاجز مى‏گشت، همگى به من اشاره مى‏کردند ومسائلى را پیش من مى‏فرستادند و من به آنها پاسخ مى‏دادم.

آرى! از سربلندى‏ندیده قافش صداى سیمرغ.

شیخ طبرسى از هروى نقل کرده است که: هیچ کس را دانشمندتر از على بن موسى‏الرضا(ع) ندیدم و هیچ دانشمندى نیز وى را ندید مگر اینکه همانند من به فضل ودانش او شهادت داد.

شیخ صدوق مى‏نویسد: مامون افرادى را از فرقه‏ها و گروههاى‏مختلف و گمراه دعوت مى‏کرد و قصد آن داشت تا بر امام در بحث و مناظره پیروزشوند و این به جهت‏حقد و حسدى بود که نسبت‏به آن حضرت در دل داشت، اما امام باکسى به بحث ننشست جز آنکه در پایان به فضیلت آن حضرت اعتراف کرد و در برابراستدلال امام سر فرود آورد.

آرى «چراغى را که ایزد برفروزد» هیچکس را توان‏خاموشى آن نخواهد بود.

خود حضرت امام رضا(ع) مى‏فرماید:

... آنگاه که من بر اهل تورات با توراتشان و بر اهل انجیل با انجیلشان و براهل زبور با زبورشان و بر صائبین با زبان عبرى خودشان و بر هربذان با زبان‏فارسى‏شان و بر رومیان با زبان خودشان و بر اصحاب مقالات با لغت‏خودشان استدلال‏کنم. و آنگاه که هر دسته‏اى را محکوم کردم و دلیلشان را باطل ساختم و دست ازعقیده و گفتار خود کشیدند و به گفتار من گراییدند مامون در مى‏یابد مسندى که‏بر آن تکیه کرده است‏حق او نیست و در این هنگام پشیمان مى‏گردد. سپس فرمود:

«ولا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم‏».

5-امر به معروف و نهى از منکر

طبق تصریح آیات قرآن و روایات‏اهل بیت(علیهم السلام) امر به معروف و نهى از منکر از اهمیت ویژه‏اى برخورداراست و اصولا سایر واجبات به واسطه آن دو برپا مى‏گردند.

امیرالمؤمنین(ع) فرموده است:

امر به معروف و نهى از منکر را ترک مکنید که در غیر این صورت ستمگران برشما مسلط مى‏گردند و آنگاه هر قدر هم که دعا کنید اجابت‏نمى‏شود.

در جاى دیگر نیز فرموده‏اند:

قوام دین در سه چیز خلاصه مى‏شود:

امر به معروف، نهى از منکر و اقامه حدود.

با توجه به فرمایش حضرت رسول اکرم(ص) که بالاترین جهاد سخن‏عدلى است که نزد فرمانرواى ظالمى ایراد گردد حضرت رضا(ع) در مقاطع مختلف‏زندگى خویش با جلوه‏هاى گوناگون توانست‏با بالاترین جهاد سیاستهاى باطل‏زمامداران ستمگر زمان خویش را نقش بر آب نماید و چهره حق و حقیقت رابنمایاند.

نقش امر به معروف و نهى از منکر به حدى در زندگى آن حضرت بارز بود که یکى ازمهمترین علل شهادت حضرت رضا(ع) محسوب مى‏گردد.

مرحوم شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) در باب اسباب شهادت آن حضرت، سه‏خبر نقل کرده است که موید ادعاى مزبور مى‏باشد.

و جالب اینجاست که در ضمن خبراول حضرت به پرونده ثروتهاى بادآورده مامون و غیرقانونى بودن آنها نیز اشارت‏کرده است.

مرحوم شیخ کلینى (متوفا به سال‏329) درباره عذاب تارکان امر به معروف و نهى‏از منکر حدیثى از امام رضا(ع) نقل کرده که آن حضرت از قول رسول خدا(ص) فرموده:

زمانى که امت من نسبت‏به امر به معروف و نهى از منکر سهل انگارى کنند ومسوولیت را به گردن یکدیگر اندازند (و هر کس منتظر این باشد که دیگرى آن راانجام دهد) در این صورت بایستى منتظر عذاب الهى باشند و این کار آنها به منزله‏اعلان جنگ با خداست.

یکى از کنیزان مامون چنین گفته است:

«هنگامى که در منزل مامون بودیم در بهشتى از خوردنى‏هاى و نوشیدنى‏ها و بوى خوش و پول فراوان بسرمى‏بردیم اما همین که مامون مرا به امام رضا(ع) بخشید دیگر از آن همه ناز ونعمت‏خبرى نبود، زنى که سرپرست ما بود، شب ما را بیدار مى‏کرد و به نماز وادارمى‏ساخت که بر ما سخت و گران مى‏آمد و آرزو مى‏کردم از آنجا رهایى یابم ..»

که‏البته به زودى توسط حضرت به دیگرى بخشیده شد زیرا لیاقت‏خدمت در منزل امام رانداشت.

همانطور که ملاحظه مى‏شود، امام نسبت‏به نماز شب خواندن اهل منزل عنایت‏داشتند و لذا به سرپرست زنان دستور داده بودند که آنها را در آن موقع بیدارنمایند.

در اینجا یادآورى این نکته بجاست که میان «تحمیل عقیده‏» و «تحمیل‏عمل در برخى امور» تفاوت وجود دارد. در قرآن کریم مى‏خوانیم:

«لا اکراه فى الدین‏»[در دین تحمیل عقیده راه ندارد.] در صورتى که تحمیل عمل در برخى ازموارد که مصلحت‏بالاترى وجود دارد نه تنها جایز بلکه ضرورى مى‏باشد. به عنوان‏مثال وقتى معلمى دلسوز، دانش‏آموز خود را به انجام پاره‏اى از تکالیف وادارمى‏سازد، هیچگاه نمى‏خواهد تحمیل عقیده نماید بلکه به خاطر در نظر گرفتن صلاح ومصلحت دانش‏آموزش به وى نوعى عمل را اجبار مى‏کند و چه بسا همان دانش‏آموز پس ازرسیدن به مدارج عالى علمى از کار معلم بسیار خشنود و دلشاد گردد.

تذکرات دلسوزانه خمینى کبیر را مرورى دوباره کنیم: باید همه بدانیم که آزادى‏به شکل غربى آن که موجب تباهى جوانان و دختران و پسران مى‏شود از نظر اسلام وعقل محکوم است و تبلیغات و مقالات و سخنرانى‏ها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت‏عمومى و مصالح کشور حرام است و بر همه ما و همه مسلمانان جلوگیرى از آنها واجب‏است و از آزادى‏هاى مخرب باید جلوگیرى شود و از آنچه در نظر شرع حرام و آنچه‏برخلاف مسیر ملت و کشور اسلامى و مخالف با حیثیت جمهورى اسلامى است‏ بطورقاطع اگرجلوگیرى نشود همه مسوول مى‏باشند و مردم و جوانان حزب‏اللهى اگر برخورد به یکى‏از امور مذکور نمودند به دستگاههاى مربوطه رجوع کنند و اگر آنان کوتاهى نمودندخودشان مکلف به جلوگیرى هستند خداوند تعالى مددکار همه باشد.

6- هشیارى سیاسى و سازش ناپذیرى

ائمه(علیهم السلام) نه فقط خود با دستگاههاى‏ظالم و دولتهاى جائر و دربارهاى فاسد مبارزه کرده‏اند بلکه مسلمانان را به جهادبر ضد آنها دعوت نموده‏اند، بیش از پنجاه روایت در وسائل الشیعه و مستدرک‏و دیگر کتب هست که «از سلاطین و دستگاه ظلمه کناره‏گیرى کنید و به دهان مداح‏آنها خاک بریزید، هر کس یک مداد به آنها بدهد یا آب در دواتشان بریزد چنین وچنان مى‏شود ..» خلاصه دستور داده‏اند که با آنها به هیچ وجه همکارى نشود وقطع رابطه بشود.

امام خمینى در جاى دیگر اینطور مى‏فرمایند:

ائمه ما(علیهم السلام) همه شان کشته شدند براى اینکه همه اینها مخالف با دستگاه ظلم‏بودند اگر چنانچه امامهاى ما تو خانه‏هایشان مى‏نشستند .. محترم بودند،روى سرشان مى‏گذاشتند ائمه ما را، لکن مى‏دیدند هر یک از اینها حالا که‏نمى‏تواند لشرکشى کند از باب اینکه مقتضیاتش فراهم نیست، دارد زیرزمینى اینهارا از بین مى‏برد، اینها را مى‏گرفتند حبس مى‏کردند ..

مرحوم شیخ کلینى از قول‏یکى از یاران امام رضا(ع) مى‏نویسد:

پس از آنکه حضرت رضا(ع) به امامت رسید سخنانى ایراد فرمود که بر جان وى‏ترسیدیم و لذا به آن حضرت عرض شد: مطلبى آشکار کردى که بیم داریم این طاغوت(هارون) بر علیه شما اقدامى کند، و حضرت در جواب فرمود:

هر کارى مى‏تواند انجام دهد ...

یکى دیگر از یاران حضرت مى‏گوید:

به امام عرض کردم: شما خود را به این امر (یعنى امامت) شهره ساخته و جاى پدرنشسته‏اید، در حالى که از شمشیر هارون خون مى‏چکد (و دوران اختناق عجیبى‏حکمفرماست، شما با چه جراتى چنین مى‏کنید؟!) که آن حضرت با پاسخ خود به وى‏فهماند که این مسائل و ماموریتهاى ائمه(علیهم السلام) قبلا از جانب الهى تعیین‏شده و هارون قدرت مقابله با حضرت را ندارد.

امام هشتم با هشیارى سیاسى خویش‏توانست پس از مرگ هارون (که در سال دهم از امامت‏حضرت اتفاق افتاد) در دوران‏نزاع و کشمکش‏هاى میان دو برادر (یعنى امین و مامون) به ارشاد و تعلیم و تربیت‏شیعه ادامه دهد.

و بالاخره پس از به قدرت رسیدن مامون، با حرکتها و موضعگیریهاى دقیق وحکیمانه نقش عظیم خویش را به خوبى ایفا نمود.

همانطور که معروف است مامون در میان خلفاى بنى‏عباس از همه داناتر و زیرک‏تربود، از علوم مختلف آگاهى داشت و تمام اینها را وسیله‏اى براى پیشبرد قدرت‏شیطانى خویش قرار داده بود و از همه مهمتر جنبه عوام فریبى وى بود.

وى با طرح‏یک نقشه حساب شده، ولایت عهدى حضرت را پیشنهاد کرد که اهداف مختلفى را دنبال‏مى‏نمود از جمله: در هم شکستن قداست و مظلومیت امامان شیعه و پیروانشان،مشروعیت‏بخشیدن به حکومت‏خویش و خلفاى جور قبلى و کسب وجهه و حیثیت‏براى خویش،تخطئه شیعیان مبنى بر عدم اعتنا به دنیا و ریاست، کنترل مرکز و کانون مبارزات، دور کردن امام از مردم و تبدیل امام به یک عنصر دربارى و توجیه‏گر دستگاه.

مقام معظم رهبرى حضرت آیه‏الله خامنه‏اى (مدظله العالى) ضمن برشمردن و توضیح‏اهداف فوق فرموده‏اند:

در این حادثه، امام هشتم على بن موسى الرضا(ع) در برابر یک تجربه تاریخى عظیم‏قرار گرفت و در معرض یک نبرد پنهان سیاسى که پیروزى یا ناکامى آن مى‏توانست‏سرنوشت تشیع را رقم بزند، واقع شد. در این نبرد رقیب که ابتکار عمل را بدست‏داشت و با همه امکانات به میدان آمده بود مامون بود.

مامون با هوشى سرشار و تدبیرى قوى و فهم و درایتى بى‏سابقه قدم در میدانى‏نهاد که اگر پیروز مى‏شد و اگر مى‏توانست آنچنانکه برنامه‏ریزى کرده بود کار رابه انجام برساند یقینا به هدفى دست مى‏یافت که از سال چهل هجرى یعنى از شهادت‏على بن ابیطالب(ع) هیچیک از خلفاى اموى و عباسى با وجود تلاش خود نتوانسته‏بودند به آن دست‏یابند یعنى مى‏توانست درخت تشیع را ریشه‏کن کند و جریان معارضى‏را که همواره همچون خارى در چشم سردمداران خلافتهاى طاغوتى فرو رفته بود بکلى‏نابود سازد.

اما امام هشتم با تدبیرى الهى بر مامون فائق آمد و او را درمیدان نبرد سیاسى که خود به وجود آورده بود بطور کامل شکست داد و نه فقط تشیع‏ضعیف یا ریشه‏کن نشد بلکه حتى سال دویست و یک هجرى یعنى سال ولایتعهدى آن حضرت‏یکى از پر برکت‏ترین سالهاى تاریخ تشیع شد و نفس تازه‏اى در مبارزات علویان‏دمیده شد و این همه به برکت تدبیر الهى امام هشتم و شیوه حکیمانه‏اى بود که آن‏امام معصوم در این آزمایش بزرگ از خویشتن نشان داد.

آرى نمونه‏هاى هشیارى وتیزبینى آن حضرت در قضایاى متعددى جلوه‏گر است مانند ماجراى نماز عید که هر چندبا پیشنهاد مامون بود اما حرکت و شیوه حضرت به گونه‏اى بود که مامون دستورجلوگیرى از اقامه نماز را صادر کرد و به قول رهبر عزیزمان «مامون را درمیدان نبردى که خود به وجود آورده بود بطور کامل شکست داد.»

7- تواضع و فروتنى

مرحوم شیخ صدوق به نقل از یکى از معاصران حضرت رضا(ع)مى‏نویسد: چون سفره انداخته مى‏شد، غلامانش حتى دربان و نگهبان نیز با اوسر یک سفره مى‏نشستند.

مرحوم ابن شهر آشوب (متوفا به سال 588) نیز مى‏نویسد:

روزى امام وارد حمام شد، مردى (که حضرت را نمى‏شناخت) از وى درخواست کرد تا اورا کیسه کشد، امام نیز پذیرفت و مشغول شد. حاضران به آن مرد، حضرت را معرفى‏کردند و او با کمال شرمندگى و سرافکندگى از حضرت پوزش خواست اما حضرت رضا(ع)او را آرام نمود و به کار خود همچنان ادامه داد.

مرحوم کلینى طبق حدیثى فرموده:

شبى امام مهمان داشت، در میان صحبت، چراغ دچار نقص گشت، مهمان خواست‏آن را اصلاح نماید ولى حضرت اجازه نداد و خود به اصلاح آن پرداخت.

مرحوم علامه مجلسى (متوفا به سال 1111) چنین نقل کرده است:

مردى از اهالى بلخ گوید:

در سفر خراسان با حضرت همراه بودم، به دستور وى سفره‏انداخته شد و خدمتکاران و غلامان، چه سیاهان و چه غیر ایشان، همگى را بر سر یک‏سفره نشاند، به امام عرض کردم:

فدایت‏شوم خوب بود براى اینها سفره جداگانه‏اى‏مى‏انداختید. حضرت فرمود:

ساکت‏باش.

پروردگار همه یکى است، پدر و مادر همه یکى است و پاداش و جزا (فقط) به عمل‏بستگى دارد (نه بر حسب و نسب و جاه و مقام).

8- احترام و محبت‏ به دیگران

مرحوم اربلى (از دانشمندان قرن هفتم) در خبرى‏که نقل نموده است از قول یکى از معاصران امام رضا(ع) مى‏نویسد:

هرگز ندیدم که‏امام در سخن خویش نسبت‏به کسى بى‏احترامى کند و هرگز ندیدم که کلام دیگرى‏را قطع کند، و مى‏گذاشت تا سخنانش به پایان رسد .. هیچگاه در برابر کسى که‏مقابلش نشسته بود پاهایش را دراز نمى‏کرد و تکیه نمى‏زد. هرگز ندیدم به هیچیک‏از خدمتکاران و غلامانش ناسزا گوید ..

آن حضرت فرموده است:

محبت‏به دیگران‏نیمى از عقلانیت و خرد ورزى است.

و از آنجا که درصد قابل توجهى از کینه‏ها ودلخورى‏ها به سبب سخنان بى‏مورد و بعضا نیش‏دارى است که نسبت‏به یکدیگر اظهارمى‏گردد و شاید در اکثر موارد نیز بى‏قصد و غرض باشد آن حضرت فرموده‏اند:

سکوت موجب جلب محبت مى‏گردد.

در پایان، از محضر نورانى امام رئوف و مهربان‏حضرت رضا(ع) پوزش مى‏طلبیم; چرا که بیان یک ویژگى از ویژگیهاى خدایى ایشان ازعهده کسى ساخته نیست.

کتاب فضل ترا آب بحر کافى نیست که تر کنم سرانگشت و صفحه بشمارم

---

ماهنامه کوثر شماره 15

اهمیت زیارت حضرت امام رضا (علیه السلام)

اهمیت زیارت حضرت امام رضا (علیه السلام)

 

این مقاله بصورت خلاصه 15 مزیت از مزایای زیارت شاه طوس امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) را بیان می کند:  

مزیت اول - زیارت حضرت رضا (علیه السلام) افضل و برتر از زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) است :

شاه عبدالعظیم حسنی فرمود: به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم  که به زیارت قبر حضرت سیدالشهدا علیه السلام مشرف شوم یا به زیارت پدرتان .

فرمود: اندکى درنک کن ؛ سپس داخل اندرون شد بعد - در حالى که اشکهایش بر رخسارش جارى بود - خارج شد و ...

سپس فرمود: زائران امام حسین علیه السلام بسیارند؛ اما زائران پدرم کمند.

در روایت دیگر فرمود: زیارت پدرم افضل است زیرا حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام را همه مردم زیارت مى کنند؛ اما پدرم را، جز خواص شیعه زیارت نمى کنند.^{( 118)}

زیرا هر فرقه اى از شیعه ، امام حسین علیه السلام را از جهات مختلفى از قبیل ، شهادت آن حضرت ، مخصوصا فرزند بى واسطه حضرت زهراعلیهاالسلام بودن محترم مى شمارند و فرق دیگر شیعه ، از قبیل : کیسانیه ، زیدیه ، اسماعیلیه و واقفیه و...امامت حضرت سیدالشهدا علیه السلام را پذیرفته اند؛ اما در این میان ، حضرت رضا علیه السلام داراى ویژگى خاصى است که اغلب انشعابات تشیع ، قبل از ایشان بوده و باقیمانده از فرق مختلف همین خواص شیعه هستند که به ولایت حضرت رضا علیه السلام معتقدند و شمارشان نسبت به بقیه کمتر است ؛ لذا در روایات عارفا بحقه قید شده یعنى ایشان را امام واجب الاطاعه بداند.
 

مزیت دوم - زائر حضرت رضا علیه السلام از زوار تمام انبیاء و اولیا و ائمه علیهم السلام افضل و با ارزش تر است .

سلیمان بن حمص گفت : ^{( 119)} از موسى بن جعفر علیه السلام شنیدم که مى فرمود: هر کسى قبر فرزندم على را زیارت کند خداوند ثوابى معادل هفتاد حج مبرور ^{( 120)} به او عطا مى فرماید.

با تعجب گفتم : هفتاد حج مبرور؟! فرمود: آرى هفتاد هزار حج .

باز با تعجب گفتم : هفتاد حج مبرور؟!

فرمود: آرى . هفتاد هزار حج مبرور. بار دیگر با تعجب پرسیدم .

فرمود: بعضى از حجها در پیشگاه خدا مقبول نمى شود.هر کس فرزندم را زیارت کند یا شبى در کنار قبر او به سر برد، مانند کسى است که خداوند را در عرش زیارت کند.

باز با تعجب پرسیدم مانند کسى که خدا را در عرش زیارت کند؟!

فرمود: آرى . روز قیامت ، در عرش خدا چهار نفر از پیشینیان : نوح ، ابراهیم ، موسى و عیسى و چهار نفر از آخر الزمان : محمد، على ، حسن و حسین علیهم السلام گرد خواهند آمد و بعد، این مجلس ادامه خواهد یافت . یعنى غیر از این هشت نفر دیگران هم خواهند بود

زوار قبور ائمه علیهم السلام با ما، در همین جلسه شرکت خواهند داشت .بالاترین درجه و با ارزش ترین عطیه و عنایت ، مخصوص زوار فرزندم على بن موسى الرضاست .
 

مزیت سوم - براى زوار حضرت رضا علیه السلام ضمانت شده است که خداوند گناهان گذشته و آینده اش را مى بخشد.

امام جواد فرمود: هر که قبر پدرم ، حضرت رضا علیه السلام را در توس زیارت کند خداوند گناهان گذشته و آینده او را مى بخشد و روز قیامت براى او منبرى در مقابل منبر رسول الله صلى الله علیه و آله مى نهد و با آسایش و آرامش بر آن منبر مى نشیند تا خداوند به اعمال آخرین نفر از بندگان خود رسیدگى نماید.^{( 121)}

این روایت دو جنبه دارد:

1- بخشیدن گناه
2- آسودگى از حساب
 

مزیت چهارم - بخشیده شدن گناه به هر کمیت و کیفیتى که باشد

شخصى خراسانى ^{( 122)} به حضرت رضا علیه السلام گفت : یا بن رسول الله من پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را در خواب دیدم که به من فرمود:
وقتى پاره تن من در سرزمین شما دفن شود و ستاره ای از من در آنجا غروب کند، چگونه امانت مرا حفظ خواهید کرد؟

حضرت رضا علیه السلام فرمود: من در سرزمین شما دفن مى شوم و پاره تن و ستاره دودمان اویم ؛ سپس فرمود: بدان هر که مرا با قید معرفت به حق واجبى که خداوند از اطاعت برایم قرار داده است ، زیارت کند؛ من و پدران گرامى ام در روز قیامت شفیع او خواهیم بود و هر که را ما شفاعت کنیم ، در قیامت نجات مى یابد - ولو کان علیه مثل وزرالثقلین الجن و الانس-  گر چه به گناه جن و انس آلوده باشد
 

مزیت پنجم - زیارت با معرفت، اجر هفتاد شهید

حمزة بن حمران از امام صادق علیه السلام نقل مى کند که فرمود: هر که نواده مرا در توس خراسان با معرفت به حقش ، زیارت کند اجر هفتاد شهید از شهدایى که در کنار رسول اکرم صلى الله علیه و آله پیکار کرده اند، به او داده مى شود.

عرض کردم ، فدایت شوم .
عرفان به حقش چگونه است ؟ فرمود:

یعلم انه امام مفترض الطاعته ، غریب ، شهید
بداند که او امام واجب الاطاعه و غریب و شهید است  

مزیت ششم - زیارت حضرت رضا علیه السلام معادل هفتاد هزار حج است

یکى از اصحاب گفت : به حضرت صادق علیه السلام گفتم : فلانى مى گفت که به شما گفته است : من نوزده حج عمره به جا آورده ام ؛ بعدا شما فرموده اید که یک حج و یک عمره دیگر به جاى آور تا به اندازه یک مرتبه زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام به تو اجر داده شود.

امام ششم علیه السلام فرمود: اکنون بگو کدام یک نزد تو محبوبتر است بیست مرتبه به حج رفتن یا با امام حسین علیه السلام محشور شدن ؟ گفتم : با امام حسین علیه السلام محشور شدن محبوبتر است . فرمود: پس به زیارت امام حسین علیه السلام ^{( 123)} برو.

با بررسى به روایت ، زیارت امام حسین علیه السلام معادل تا هزار حج هم وارد شده است .

در روایتى از عایشه نقل شده است ^{( 124)} که پیامبر اکرم فرمود: کسى که حسینم را زیارت کند نود حج از حجهاى رسول الله صلى الله علیه و آله و عمره اش به او داده مى شود. اما توجه داشتید که زیارت حضرت رضا علیه السلام صدهزار حج ثواب داشت . 

مزیت هفتم - به نحو شگفت انگیزى به زوار حضرت رضا علیه السلام که عارف به حق او باشند ثواب و پاداش داده مى شود

اباصلت هروى روایت می کند از حضرت رضا علیه السلام که فرمود: به خدا قسم هیچ یک از ما خانواده نیست ؛ مگر اینکه کشته شود یا شهید مى گردد.
پرسیدم : آقا! شما را چه کسى مى کشد؟ فرمود:
شرورترین خلق خدا به وسیله سم در زمانم ؛ سپس مرا در دیار غربت دفن مى کنند.

الا فمن زارنى فى غربتى کتب الله له اجر ماءته الف شهید و ماءته الف صدیق و ماءته الف حاج معتمر ^{( 125)} و ماءته الف مجاهد و حشر فى زمرتنا و جعل فى الدرجات من الجنة رفیقنا.

بدان که هر کس مرا در غربتم زیارت کند خداوند ثواب صد هزار شهید و صد هزار صدیق و صد هزار حاجى و عمره گزار و صد هزار مجاهد مى دهد و با ما محشور مى شود و در درجات عالى بهشت رفیق ماست .
 

مزیت هشتم - آتش جهنم بر بدن زائر حضرت رضا علیه السلام حرام و ثواب زیارتش ‍ بهشت برین است .

على بن مهزیار گفت : به حضرت جواد علیه السلام گفتم : پاداش زائر حضرت رضا علیه السلام چیست ؟
فرمود: الجنة و الله به خدا قسم بهشت .^{( 126)}

عن عبدالعظیم الحسنى قال : سمعت ابا جعفر الثانى یقول :
ما زار ابى احد فاصابه اذى من مطر او برد او حر الا حرم جسده على النار.^{( 127)}

شاهزاده عبدالعظیم حسنى گفت : از حضرت جواد شنیدم که مى فرمود:
هیچ کس به زیارت پدرم نمى رود که گرفتار ناراحتى از قبیل : باران یا سرما و یا گرما شود؛ مگر اینکه خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام مى کند.

خدایا! به ما توفیق زیارت و قبول آن را عنایت فرما 

مزیت نهم - قیامت که هیچ کس به یاد دیگرى نیست ؛ حضرت رضا علیه السلام در تلاش ‍نجات زائر خویش است .

در مواقف قیامت سه جاست که هیچ کس به یاد دیگرى نیست ؛ و فقط به موارد زیر مى اندیشد.

1- میزان عمل : عاقبتش به خیر خواهد بود یا نه ؟
2- چگونگى عبور از صراط: از صراط خواهد گذشت یا سقوط خواهد کرد؟
3- تحویل گرفتن نامه عمل : نامه اعمالش به دست چپش داده خواهد شد یا به دست راستش ؟

حضرت رضا علیه السلام فرمود: من در این موارد خطرناک به داد زوارم خواهم رسید و از آنان شفاعت خواهم کرد.

قال الرضا علیه السلام : من زارنى على بعد دارى اتیعته یوم القیامة فى ثلاث مواطن حتى اخلصه من اهوالها.
اذا تطایرت الکتب یمینا و شمالا، عند الصراط و عندالمیزان .

حضرت رضا علیه السلام فرمود: هر کس مرا در این فاصله دورى که دارم - زیارت کند روز قیامت سه جا به دادش مى رسم و او را از شدت آن سه مورد آسوده مى کنم :

1- هنگامى که نامه هاى اعمال به دست راست یا چپ تحویل داده مى شود.
2- هنگام عبور از صراط
3- هنگام سنجش اعمال . 

مزیت دهم - آسودگی حساب قیامت

بخش اول این روایت ، در مزیت سوم که آمرزنده گناه گذشته و آینده بود، ذکر شد؛ اما در این قسمت بر محاسبه نشدن و آسودگى از حساب تکیه شده است .
که قبلا ذکر شد منبرى برایش مى نهند تا خدا از حساب خلایق فارق شود

ابراهیم جعفرى از مهران چنین نقل کرده است که گفت :
به خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و سؤ ال کردم : کسى که پدر شما را در توس ‍ زیارت کند، چه امتیازى دارد؟

فرمود: هر که قبر پدرم را در توس زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را مى آمرزد.
 

مزیت یازدهم - زیارت حضرت رضا علیه السلام غم را از دل زائر مى زداید.

قال رسول الله صلى الله علیه و آله :
ستد فمن بضعة منى بخراسان مازارها مکروب الا نفس الله کربته و لا مذنب الا غفر الله ذنوبه .^{( 128)}

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: بزودى پاره اى از تن من در خراسان دفن مى شود، هیچ غمگینى او را زیارت نمى کند مگر اینکه خدا غم از دلش بزداید و هیچ زائر گنهکارى مگر اینکه خداى تعالى گناهانش را بیامرزد.

بنابراین در این دریاى متلاطم زندگى پیوسته طوفانهاى غم و اندوه زندگى او را در معرض ‍ خط قرار مى دهد، حضرت رضا علیه السلام را با معرفت باید زیارت کرد تا وجود انسان از این طوفانها رها و دل از غم و صفات ناپسند زدوده و توشه اى براى سفر آخرت فراهم شود. 

مزیت دوازدهم - شفاعت در انتظار زائران على بن موسى الرضا علیه السلام است .

امام صادق علیه السلام فرمود: احدى از اولین و آخرین نیست مگر اینکه روز قیامت، محتاج شفاعت حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله است .^{( 129)}
پس همه محتاج شفاعت هستند؛ اما طبق آیه ولا یشفعون الالمن ارتضى ؛

حضرت رضا علیه السلام فرمود:
(لا یشفعون الالمن ارتضى دینه )
شفاعت نمى کنند مگر کسانى را که خدا دین و آیین آنها را بپسندد.^{( 130)}

زیارت حضرت رضا علیه السلام موجب مى شود که آن حضرت از زائرانش شفاعت کند.

حسین بن فضال از پدر خود نقل کرده است که گفت : از حضرت رضا علیه السلام شنیدم که فرمود: مرا با سم خواهند کشت و در سرزمین غربت دفن خواهم شد. این که مى گویم پدرم از قول پدر بزرگوار و آباء گرامى اش از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل کرده اند که فرمود:
الا فمن زارنى فى غربتى کنت انا و آبائى شفعاءه یوم القیامة و من کنا شفعاءه نجى و لو کان مثل وزرا الثقلین .^{( 131)}

بدانید که هر کس مرا در غربتم زیارت کند، من و آباء گرامى ام روز قیامت شفیع او خواهیم بود هر کس که ما را از او شفاعت کنیم نجات مى یابد اگر چه آلوده به گناه جن و انس ‍ باشد. 

مزیت سیزدهم - افضل زیارات

محمد بن سلیمان گفت : به حضرت جواد علیه السلام گفتم :
شخصى حج واجب خود را به جا آورده پس ‍ از آن به حج عمره رفته و در مراجعت به زیارت رسول اکرم صلى الله علیه و آله نایل شده است ؛ بعدا به نجف رفته ، على علیه السلام و امام موسى کاظم علیه السلام را زیارت کرده است ؛ باز در همین ایام وضعش از نظر مالى به گونه اى است که نمى تواند عازم حج شود؛ حال بفرمائید به حج برود، افضل و برتر است یا به توس رفته ، حضرت رضا علیه السلام را زیارت کند؟
قال یاءتى خراسان فیسلم على ابى علیه السلام افضل و لیکن ذلک فى رجب
فرمود: در صورتى که در ماه رجب باشد به خراسان رفته ، پدرم حضرت رضا علیه السلام را زیارت کند بهتر است . 

مزیت چهاردهم - در حرم حضرت رضا علیه السلام دو رکعت نماز با شرایط خاص به جا آوردن موجب برآمدن حاجت است .

صقربن دلف گفت : از حضرت هادى ، على بن محمد بن على بن موسى الرضا علیه السلام ، شنیدم که فرمود:

هر که برآورده شدن حاجتش را از خدا بخواهد، باید غسل کرده به حرم حضرت رضا علیه السلام رود، در بالاى سر آن حضرت دو رکعت نماز بخواند در قنوت نماز آنچه بخواهد - در صورتى که کار حرام یا قطع رحم و خوایشاوندى نباشد - از خدا بخواهد، خداى تعالى نیازش را برآورده سازد.

و نیز فرمود:
بارگاه ملکوتى حضرت رضا علیه السلام بقعه اى از بقعه هاى بهشت است که هیچ مؤ منى آن را زیارت نکند، مگر اینکه خداوند او را از آتش ‍ آزاد و وارد بهشتش نماید.
 

مزیت پانزدهم - مجموعه اى از فضایل زیارت حضرت رضا علیه السلام به قول و بیان خود آن امام علیه السلام .

باید توجه داشت که فضایل زیارت امام هشتم علیه السلام به عناوین پانزده گانه مذکور محدود نمى شود و زیارت آن حضرت فضایل بسیارى دیگر نیز دارد که در این مختصر نمى گنجد.

حضرت رضا علیه السلام فرمود:
هر که به زیارت من رهسپار شود و عارف به حق من باشد، دعایش مستجاب و گناهانش ‍ بخشوده مى شود.

هر که مرا در این بقعه زیارت کند مثل کسى است که رسول الله صلى الله علیه و آله را زیارت کرده باشد در روز قیامت من و آباء گرامى ام شفیع او خواهیم بود.
و هذه البقعة روضة من ریاض الجنة و مختلف الملائکة لایزال فوج ینزل من السماء و فوج یصعد الى ان ینفخ فى الصور ^{( 132)}
بارگاه من باغى از باغهاى بهشت و محل رفت و آمد فرشتگان است که مرتبا فوج فوج تا روز قیامت از آسمان نزول مى کنند و فوجى دیگر به آسمان صعود مى نمایند.

فضیلت دو رکعت نماز در حریم قدس ‍ حضرت رضا علیه السلام  
اباصلت هروى گفت : حضرت رضا علیه السلام مى فرمود: من بزودى مظلومانه با سم کشته مى شوم و قبرم کنار قبر هارون خواهد بود خداوند تربت مرا محل رفت و آمد شیعیان و اهل بیتم قرار خواهد داد؛ هر که مرا در غربتم زیارت کند، بر من واجب خواهد شد که در روز قیامت او را زیارت کنم .

قسم به آن کسى که محمد صلى الله علیه و آله را گرامى داشته و او را میان جهانیان به نبوت برگزیده است ؛ هر کس در کنار قبرم دو رکعت نماز بگزارد خداوند گناهانش را مى آمرزد.

زائران قبر من در روز قیامت گرامیترین وارد شوندگان بر خداى تعالى هستند هر مؤمنى که مرا زیارت کند و در راه زیارت قطره اى از آسمان بر صورتش بچکد، خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام مى کند.^{( 133)}